Na Gaeil a d’imigh ar shlí na Fírinne in 2019…

D’imigh Gaeil mhóra ar shlí na fírinne in 2019, an craoltóir iomráiteach Liam Mac Con Iomaire agus banríon an tsean-nóis Nóra Ghriallais ina measc.

Cailleadh Liam Mac Con Iomaire, arbh as Casla i nGaeltacht Chonamara ó dhúchas dó, mí Bealtaine.

Údar, craoltóir, aistritheoir, scoláire agus saineolaí teanga ab ea Billy Mháirtín Mhaidhc an Droichid, a d’fhág a lorg ar ghnéithe éagsúla de shaol na teanga agus na tíre.

Bhásaigh duine de mhór-amhránaithe sean-nóis na hÉireann, Nóra Ghriallais Bean Mhic Dhonncha, mí an Mhárta. Ba í Nóra, arbh as Muiceanach Idir Dhá Sháile di ó dhúchas, banríon an tsean-nóis mar go ndearna sí éacht nach ndearna aon bhean eile go fóill, Corn Uí Riada a bhuachan trí huaire.

Chuaigh duine de na Blascaodaigh dheireanacha ar shlí na fírinne mí Aibreáin nuair a cailleadh Niamh Ní Chriomhthain Uí Laoithe. Bhí sí ar dhuine de na daoine ba ghníomhaí maidir le scéal an Bhlascaoid a chur os comhair an tsaoil mhóir agus ball dílis d’Fhondúireacht an Bhlascaoid ba ea í ó bunaíodh an t-eagras sin.

I mí Dheireadh Fómhair a fuarthas an drochscéala go raibh Ciarán Carson, duine de mhórfhilí na hÉireann, tar éis bháis. Is le Gaeilge a tógadh Ciarán Carson i mBéal Feirste agus cé gur mar fhile Béarla a bhain sé cáil amach, mar a dúirt Uachtarán na hÉireann Micheál D Ó hUigínn mhair an grá a bhí ag an bhfile don Ghaeilge ar feadh a shaoil.

Is i mí na Samhna a bhásaigh an t-aisteoir, fear grinn agus cainteoir líofa Gaeilge Niall Tóibín. Bhain an Corcaíoch cáil mhór amach as a shaothar amharclainne, teilifíse agus scannáin. I measc na scannán a raibh sé páirteach iontu bhí Poitín, saothar ceannródaíoch Bob Quinn, an chéad fhadscannán Gaeilge agus rinne Tóibín cuid mhór oibre i nGaeilge i gcaitheamh a shaoil.

D’imigh duine de mhórphearsana na craoltóireachta in Éirinn, Muiris Mac Conghail, ar shlí na fírinne an mhí céanna. Bhí ceangal mór ag Mac Conghail le Gaeltacht Chorca Dhuibhne agus le Dún Chaoin, agus chaith sé seal ina cheannasaí ar RTÉ Raidió na Gaeltachta sna 1970idí.

Ba bhoichte go mór saol an cheoil nuair a d’imigh Gavin Pádraig Ralston uainn mí Mheán Fómhair. Duine de theaghlach ceolmhar Bheaglaoich as Baile na bPoc i nGaeltacht Chorca Dhuibhne, is beag ceoltóir ná grúpa ceoil sa tír seo nach raibh baint ag Ralston leo, mar ghiotáraí agus mar léiritheoir.

Is i mí an Mhárta a bhásaigh John Browne, polaiteoir de chuid Fhine Gael a bhí ar an mbeagán Teachtaí Dála agus Seanadóirí a labhair Gaeilge go rialta sa Dáil agus sa Seanad.

Iriseoir, iareagarthóir ar an iris Comhar agus saineolaí ar chúrsaí idirlín ab ea Fiachra Ó Marcaigh, a bhásaigh mí na Samhna. Bhí baint aige le forbairt go leor tionscnamh nua ar líne agus bhí sé ar dhuine de mheitheal seolta Tuairisc.ie.

Fear a raibh baint mhór aige le cúrsaí síochána sa Tuaisceart ab ea an tAthair Des Wilson, a bhásaigh mí na Samhna. Moladh an tAthair Wilson as an idirbheartaíocht a rinne sé idir náisiúnaithe agus aontachtaithe le linn na dTrioblóidí.

Ceannródaí i réimse an oideachais ab ea Séamas Ó Buachalla, a bhásaigh mí Aibreáin. I measc na dtograí móra oideachais a raibh baint aige leo bhí tograí de chuid Chomhairle na hEorpa agus UNESCO agus bhí sé ar dhuine de bhunaitheoirí Educate Together in Éirinn.

Seodóir den scoth agus Gael go smúsach ab ea Pádraig Ó Mathúna a cailleadh i dtús na bliana ach a mairfidh a chuimhne i nDún Chaoin.

D’imigh duine eile de Ghaeil mhóra Chorca Dhuibhne, Pádraig Ó Siochrú, ar shlí na fírinne mí Iúil. Oideachasóir agus údar oilte ab ea mac dearthár leis an Seabhac.

Bhí Ros Muc faoi scamall bróin mí Aibreáin nuair a cailleadh Maidhcó Ó Conaire, nó Maidhcó Mhaidhcil Sheáin Pheaidí, mar a thugtaí ina cheantar dúchais mar a raibh sé ina laoch mór.

Mí Mheán Fómhair a d’éag Beitsí Ní Shuibhne a raibh aithne mhór uirthi ina ceantair dúchais, Cúil Aodha, as an obair a rinne sí chun teanga, cultúr agus oidhreacht an cheantair a chaomhnú.

Mí na Samhna chomh maith a cailleadh Pat Fahy, duine de na dlíodóirí cosanta coiriúla agus cearta daonna ab fhearr sa Tuaisceart agus fear a raibh baint aige le Gluaiseacht na gCearta Sibhialta ón tús.

Léiríodh ómós an tseachtain seo do Ghael óg, Cormac Ó Braonáin, a bhásaigh go tragóideach i dtimpiste Dé Domhnaigh seo caite.  Bhí Cormac Ó Braonáin ina chathaoirleach ar Ógra Pháirtí an Lucht Oibre agus feachtasóir cumasach ab ea ar son cúiseanna go leor, an ceart, an tsíocháin agus an Ghaeilge ina measc