Diarmuid Breathnach, Gael a thuill móraitheantas as an tsraith ‘Beathaisnéis’, ar shlí na fírinne

Tá Diarmuid Breathnach, an t-údar, leabharlannaí agus craoltóir a thuill móraitheantas mar chomhúdar ar an tsraith iomráiteach Beathaisnéis, tar éis bháis.

Thuill a chuid scríbhneoireachta, a chuid craoltóireachta le RTÉ, agus a chuid oibre ar son Chumann Merriman clú agus cáil do Dhiarmuid.

Thar aon saothar eile dá ndearna sé, ba é an t-éacht a rinne sé ag cur na naoi n-imleabhar de Beathaisnéis i dtoll a chéile agus cuntas a scríobh faoi bheatha breis is 1,700 duine a raibh ról tábhachtach acu i saol na Gaeilge ón mbliain 1560 go dtí an lá inniu is mó a thuill aitheantas.

Diarmuid agus Máire Ní Mhurchú, comhghleacaí leis in RTÉ, a scríobh an mórshaothar Beathaisnéis, saothar a áirítear ar cheann de shárshaothair taighde na Gaeilge. Bhí tábhacht ar leith leis an saothar seo, atá anois ar ainm.ie, mar gur mhinic go dtí sin gurbh é inseacht an Bhéarla agus na mBéarlóirí a rinneadh ar stair na tíre agus ar na daoine a bhí lárnach sa stair sin agus chúitigh Beathaisnéis an fhaillí sin.

I gcontae Chill Mhantáin a tógadh Diarmuid agus chuaigh sé ar scoil i mBré agus i mBaile Átha Cliath. Ina chuimhní cinn Titim agus Éirí deir sé féin go raibh an teaghlach beo bocht ar bhás a athar, rud a d’fhág lorg air riamh ina dhiaidh sin.

Faightear léargas spéisiúil ina bheathaisnéis chomh maith ar shaol na Gaeilge sa Pháil ó na 1940idí ar aghaidh agus ar scéal an náisiúnachais chultúrtha a rinne Gaeilgeoir dílis de.

I léirmheas ar a chuimhní cinn ar an iris Comhar, dúradh gur leabhar ‘eisceachtúil ó phearsa eisceachtúil’ a bhí ann agus go raibh ‘an daonnacht, an fhiosracht, an éirim chinn agus an chríochnúlacht a bhain leis an tsraith Beathaisnéis le brath chomh maith ar Titim agus Éirí’.

Chuaigh sé leis an leabharlannaíocht, ar dtús i mBré agus i gCill Chainnigh sular ceapadh in RTÉ é chun an chartlann a bhunú. I 1975, a ceapadh ina phríomhleabharlannaí in RTÉ é. I 1987 bheartaigh sé féin agus a chomhghleacaí, Máire Ní Mhurchú, dul i mbun bheathaisnéisí na Gaeilge.

Bhí fúthu dúshlán an Dictionary of Irish Biography a thabhairt maidir le beathaisnéisí na nGael.

Bhí sé ina údar chomh maith ar Almanag Éireannach agus Almanag Éireannach 2 agus foilsíodh ábhar leis in Comhar, Scéala Éireann agus Feasta.

Bhíodh Diarmuid le cloisteáil ar feadh roinnt blianta chomh maith i mbun léirmheasa ar na nuachtáin ar Adhmhaidin ar RTÉ Raidió na Gaeltachta.

I 1996 tugadh Gradam Bhord na Gaeilge dó féin agus do Mháire Ní Mhurchú. Bhronn Ollscoil na hÉireann, Má Nuad, dochtúireachtaí oinigh orthu in 2002 agus bronnadh Gradam an Oireachtais orthu in 2008.