Tá an chéad scannán leathair i dteanga Bhríd agus Phádraig fós le déanamh

Comhghairdeas le mo chomhghleacaí Maitiú Ó Coimín as scéal na scannán craicinn a bhí i bhfolach ar YouTube a fhoilsiú – scéal a tuairiscíodh i bhfad is i ngearr. Dar ndóigh, is chun an dubh ina gheal a chur ar chinsirí YouTube a tugadh ainmneacha Gaeilge ar na físeáin sin; tá an chéad scannán leathair i dteanga Bhríd agus Phádraig fós le déanamh, is cosúil. Níl a fhios agam an bhféadfaí a leithéid a dhéanamh, nó an dtiocfadh le TG4 ceann a rinneadh ar an choigríoch a athghuthú? I gcás na Gaeilge de, tá lucht na bpeann i bhfad chun tosaigh ar lucht na gceamaraí. ‘Is iomaí rud a dhéanann dís deonach,’ a deir an seanfhocal Gàidhlig, agus is beag rud díobh sin nach bhfuil pléite go neamhbhalbh ag Nuala Ní Dhomhnaill, Micheál Ó Conghaile agus Liam Ó Muirthile, gan ach triúr a lua.

Rinne ár gcuid scríbhneoirí an méid sin in ainneoin na foclóirí a bheith balbh faoin ghné seo den saol go dtí le gairid. An Duinníneach féin, théadh sé ar chúl scéithe le focail áirithe seachas a mbrí a fhógairt glan amach. Agus an focal ‘drúth’ á mhíniú aige, thug sé an focal crua ‘harlot’ taobh leis an leathmhíniú seo: ‘a foolish girl…though not wholly incapable of being useful’. Is beag trácht ar chúrsaí gnéis atá sna seanfhoclóirí agus, an méid atá ann, tá tarcaisne i leith na mban le brath go láidir air.

In aigne na nGael, bhí dlúthcheangal idir díth céille agus drúis. Cad is ‘baois-teach’ ann, dar libh? Sorcas? Gealtlann? Leasainm ar Theach Laighean? Ní hea, a dhuine, ach ainm eile ar theach striapachais. Bhí ciall bheag eile leis, a mhínigh Robert Archibald Armstrong ina fhoclóir siúd (1825): ‘a frequenter of brothels.’ Mar sin de, is baoisteach é Silvio Berlusconi, cuir i gcás.

Is dócha gur cuimhin le foghlaimeoirí Gaeilge ar fud na cruinne an díomá a bhí orthu nuair a chuaigh siad a chuardach na bhfocal gáirsiúil i bhfoclóir de Bhaldraithe agus gan aon ní le fáil ann ach Victoriana mar ‘féintruailliú’. I gcás ‘orgasm’, fiú amháin, tugadh tús áite don mhíniú neamhghnéasach ‘racht (feirge, etc.)’. Ceart go leor, tugadh ‘súnás’ ina dhiaidh sin agus an nod ‘Physiological’ leis. Sa réamhrá a chuir sé le ‘Ó Ghlíomáil go Giniúint, foclóir na Collaíochta’ (Coiscéim, 1997), luaigh Dáithí Ó Luineacháin an claonadh sin chun ‘míniú Laidine nó débhríoch a thabhairt ar fhocail áirithe.’

Mór an trua nach bhfuil Dáithí linn in aois na foilsitheoireachta ar líne. Thaitneodh sé leis go dtuigeann foireann www.focloir.ie nach mairnéalaigh amháin a bhíonn ‘ag crúsáil’. Agus níl mórán a dhéanfadh dís deonach nach bhfuil cur síos air ar www.focal.ie.

Tá Antain Mac Lochlainn ina eagarthóir ar an suíomh áiseanna Gaeilge www.aistear.ie.