Foclóir Gaeilge-Fraincise ar intinn ag foclóirithe

Ba mhaith le Foras na Gaeilge foireann an Tionscadail Foclóireachta a chur ag obair ar Fhoclóir Gaeilge-Fraincise nuair a bheidh a gcuid oibre ar an bhfoclóir Gaeilge-Béarla agus an foclóir aonteangach Gaeilge curtha i gcrích acu.

Luaitear i bPlean Straitéiseach Fhoras na Gaeilge 2025-2030 gur gá tuilleadh acmhainní foclóireachta a fhorbairt “ar nós foclóir Gaeilge-Fraincise” le freastal ar an “líon mór scoláirí” atá i mbun staidéir ar an dá theanga sa chóras oideachais.

Tiocfaidh deireadh leis an tréimhse reatha foclóireachta i bhfómhar na bliana 2027, ach maítear sa Phlean Straitéiseach nach é sin “deireadh na hoibre foclóireachta” ach “cloch míle eile ar aistear níos faide a mbeidh tuilleadh infheistíochta de dhíth lena cheann scríbe a bhaint amach”.

Dúirt Cormac Breathnach, bainisteoir an Tionscadail Foclóireachta, le Tuairisc nach bhfuil san fhoclóir Gaeilge-Fraincise a luaitear i gcáipéis an Fhorais ach “féidearthacht” amháin a d’fhéadfaí a bhaint amach tar éis d’fhoireann an fhoclóra an obair reatha a chur díobh.

“An príomhrud faoi láthair dúinne ná an dá fhoclóir atá idir lámha againn a chríochnú. Beidh sé déanta faoi dheireadh ráithe a trí in 2027 [Meán Fómhair], agus ag an bpointe sin beidh orainn breathnú chun cinn.

“Ba bhreá linn foclóir Gaeilge-Fraincise a chur le chéile, agus tá sé i measc fiche rud eile ba cheart a bheith ann. Tá sé sin ag brath ar aon aonad ceart buan foclóireachta agus foireann bhuan a bheith ann chomh maith le soláthar dóthaineach don mhéid atá ann faoi láthair,” a dúirt sé.

Thug sé le fios go raibh súil ag an bhfoireann go mbeifí in ann “an chéad sciar” d’iontrálacha na bhfoclóirí nua a sheoladh ag Oireachtas na Samhna i mBéal Feirste i mbliana ach nach mbeadh an foclóir iomlán ar fáil go ceann dhá bhliain ina dhiaidh sin.

“Beidh orainn cinntí a dhéanamh cad é an chéad chéim eile ansin. Luadh an foclóir Gaeilge-Fraincise [sa Phlean Straitéiseach] mar shampla de rud a d’fhéadfaimis a dhéanamh, agus bhí sé mar thosaíocht againn go mbeimis in ann obair ar theangacha eile ach níl aon chinneadh coincréiteach déanta againn,” a dúirt Breathnach.

Dúirt sé gurbh é an mhórsprioc a bhí ag foireann na bhfoclóirí ná go mbeadh an dá fhoclóir nua ar cóimhéid leis an bhFoclóir Nua Béarla-Gaeilge a foilsíodh ar líne tamall de bhlianta ó shin.

“Ba mhaith linn go mbeadh na trí fhoclóir ar aon mhéid lena chéile. Tá 140,000 aonad céille sa New English Irish Dictionary agus rud amháin ba mhaith linn a bhaint amach ná go mbeadh an líon céanna iontrálacha ar an dá fhoclóir eile.

“Tá an t-uafás rudaí ann a d’fhéadfaí a dhéanamh ach an fhoireann agus an maoiniú a bheith ann chuige – foclóirí scoile, foclóirí póca agus cluichí teanga ar líne, mar shampla. Má fhéachann tú ar fhoclóirí Oxford agus Cambridge ar líne is gné an-mhór iad na cluichí litrithe agus foghraíochta. D’fhéadfaimis sluafhoinsiú a dhéanamh ar ábhar freisin. Ainmnigh thusa é agus ba mhaith linne é a dhéanamh,” a dúirt sé.

Thagair sé freisin do na hacmhainní gramadaí atá ar an suíomh cheana féin agus dúirt gur mhaith leis “iad sin a leathnú go mór”.

“Cuirim i gcás an focal ‘gasúr’. Ba bhreá linn nóta a chur leis sin faoin úsáid a bhaintear as thiar agus ó thuaidh, nótaí úsáide do lucht léite an fhoclóra. Tá go leor meitea-eolais á chur leis an suíomh againn faoi láthair agus d’fhéadfaí é sin a úsáid mar bhunchloch do nótaí úsáide agus eile,” a dúirt sé.

Tá súil ag Breathnach go seolfar cuid den fhoclóir nua Gaeilge-Béarla faoi dheireadh na bliana. Dúirt sé gur “buntáiste” é go bhfuil an foclóir ar líne agus gur féidir na hiontrálacha a bheidh críochnaithe faoin am sin a fhoilsiú sula mbeidh an foclóir ar fad réitithe – buntáiste nach mbeadh i gceist dá mba foclóir clóite amháin a bhí ann.

“An buntáiste a bhaineann leis an leagan ar líne ná gur féidir sciaranna de a fhoilsiú de réir a chéile. Beidh bearnaí móra sa chéad sciar sin a chuirfear amach, ach tharla sé sin in 2013 nuair a foilsíodh an chéad sciar iontrálacha ón NEID. Foilsíodh 60% den ábhar agus bhí daoine ag rá linn go raibh ‘dog’ againn agus ‘cat’ againn ach nach raibh ‘rabbit’ againn. Ach beidh gach rud ann sa deireadh.

“Ba bhreá linn a bheith in ann an rud a sheoladh ag an Oireachtas. Tá imeachtaí á reáchtáil againn ann le breis agus deich mbliana anois agus tá daoine dílse ann a thagann bliain i ndiaidh bliana, ach beidh sé sin ag brath ar chúrsaí maoinithe agus daoine,” a dúirt sé.