Dhá leagan atá leitheadach sa chaint ach nach bhfuair cead isteach sna foclóirí go fóill ná ‘buachaillchara’ agus ‘cailínchara.’
Fiú foireann www.focloir.ie, a bhfuil modh oibre breá daonlathach acu, níor thug siad aon aitheantas dóibh. Is maith sin; glactar lena lán leaganacha má líonann siad bearna i stór focal na Gaeilge, ach cén locht atá ar leithéidí ‘Ar casadh buachaill nua Aoife ort go fóill?’ le go gcuirfí ‘buachaillchara’ ina áit?
Deacracht a bhaineann leis na leaganacha seo ná go bhfuil blas beag leanbaí ar ‘buachaill’ agus ‘cailín’. An bhfuil sé inghlactha, fiú amháin, ‘cailín’ a thabhairt ar bhean óg níos mó? Ní go neafaiseach a chuirim an cheist sin; déarfadh a lán feimineach gur nós díspeagúil é agus cuid mhór den cheart acu, dar liomsa. Is cuma cén dearcadh a bheadh agat faoin chomhionannas idir fir is mná, b’ait leat fear sna caogaidí a rá leat i lúb chuideachta, ‘Ar casadh mo chailín (nó mo bhuachaill) nua ort go fóill?’
Dá mba i mBéarla a bheadh sé ag caint, seans go ndéarfadh sé Have you met my new partner? Admhaím gur leagan é sin nár théigh mo chroí leis riamh, agus faighim blas níos dlíthiúla fós ar ‘páirtí’ na Gaeilge. Seans gur canúnachas nó idióileict is cúis leis an dearcadh sin a bheith agam, nó is minic a bhíonn tuiscint róchúng againn ar fhocail. Ar a laghad ar bith, samhlaím gur caidreamh fada, pas beag foirmeálta, a bheadh idir beirt a thugann ‘partner’ ar a chéile. ‘One member of a cohabiting couple’ an chéad sainmhíniú a thugtar ar www.focloir.ie. An dara ceann ná ‘sb you have sex with’.
Á, leaids, an bhfuil an rómánsaíocht marbh ar fad ar fad?
Is iomaí athrú a tháinig ar an chaidreamh gnéis idir daoine le blianta anuas. An phríomhfhoinse eolais a bhíonn ag an Éireannach maidir leis na hathruithe sin ná irisí agus scannáin Bhéarla. Tá a shliocht orainn: is deacair dúinn coinneáil bord ar bord leis na cumainn nua a bhíonn á snaidhmeadh idir daoine: friends with benefits, toy boy agus a lán eile.
Is mór le rá na castaíochtaí cultúir a bhaineann le cuid den fhriotal seo. Féach beard, cuir i gcás: fear nó bean a ‘shiúlann amach’ le duine eile chun a cheilt gur homaighnéasach nó leispiach atá sa duine sin. Ní hé nach mbíodh a leithéid ann san am atá thart (beard cruthanta a bhí in Constance Wilde, bean chéile Oscar) – níl ann ach nach ndéantaí trácht air.
Fágann sin go bhfuil an-chuid bearnaí sna foclóirí Gaeilge. Cuid mhór de na focail a cumadh níl siad thar mholadh beirte, dar liom – mar shampla ‘geandáil idirlín’ ar internet dating. Ní furasta dúinn fiú rud chomh coitianta le ex a chur in iúl (samhlaím ciall eile le seanbhuachaill agus seanchailín).
‘Tá focail ann dá mb’eol dom iad,’ a scríobh Seán Ó Ríordáin. Chítear dom gur féidir go bhfuil leaganacha in úsáid i measc lucht na Gaeilge nár nocht sna foclóirí go fóill. Bíodh cluas le héisteacht orainn, mar sin, ach go sábhála mac Dé sinn ar ‘iar-bhuachaillchara’.
Tá Antain Mac Lochlainn ina eagarthóir ar an suíomh áiseanna Gaeilge www.aistear.ie.
Carraig53@protonmail.com
Foclóir.ie “iarbhuachaill dá cuid is ea é”
“sean-stócach dá cuid is ea é”
Ceapaim nach bhfuil ‘buachaill-chara’ as an tslí ar fad siúd is nach maith liom é. Féach, mar shampla, ‘fear(a)- chat’…
‘bean-gharda’ (garda mná) agus tuilleadh fós.
Seán
Cad chuige an feachtas leanúnach seo fanúint le leagan amach an Bhéarla. i.e. i gcás dhá/trí fhocal a bheith sa Bhéarla nach mór don leagan Gaolainne a bheith ar an gcuma chéanna. Tá ‘stòcach’ i gcanúint na na nUltach ar ‘boyfriend’, ach ní heol dom a leithéid a bheith chomh beacht in aon chanúint eile. ‘Dul in éineacht le chéile i gConnacht.’ ‘Siúl amach’ ag na Muimhnigh. Seans ar bith go ndíreófaí ar an teanga a labhair Gaeilgeòirí líofa, in áit an aistriúchán seo ar theanga iasachta ?
Léitheoir rialta
‘Buachaill’ agus ‘cailín’ atá ó dheas: ‘mo chailín’ = nílim pósta léi; ‘mo bhean’ = táim pósta léi.
Tá Cúige Uladh agus Cúige Mumhan ar aon dul lena chéile sa mhéid is go bhfreagraíonn ‘mo chailín’ na Muimhneach do ‘mo ghirseach’ na nUltach, agus an rud céanna faoi ‘stócach’ agus ‘buachaill’ – fág gur focal débhríoch an chéad fhocal díobh sin. ‘Boyfriend’ agus ‘girlfriend’ is mó atá cloiste agam féin i gConamara ar an gcaidreamh céanna.
Le comhthéacs eile a bhaineann seasamh an fheimineachais, áit nach mbactar le haidiacht shealbhach ach go ndeirtear ‘cailíní’ sa chás gur cheart ‘mná’ a rá. Diminsean an neamhphóstachais a chuireann an focal ‘cailín’ in iúl tar éis ‘mo’ i ndúchas na Gaeilge, áfach.
Is i gcomhthéacs an Bhéarla a thagann úsáid na haidiachta sealbhaí agus ceist an fheimineachais chun cinn – i.e. a mhalairt de scéal agus a bhaineann leis an nGaeilge. Fágann sin gur slán leithéidí ‘mo chailín’ agus ‘cailín Jim’ sa Ghaeilge, beag beann ar aon idé-eolaíocht.