Scannán uafáis millte ag Gaeilge lofa dhothuigthe

Ní raibh fonn orm an léirmheas seo a scríobh.

Tá a lán rudaí le moladh faoin scannán nua An Taibhse, a maítear gurb é ‘an chéad fhadscannán uafáis Gaeilge’ é. Is geall le carachtar ann féin an teach inar taifeadadh é, Teach Chúil Aitinn, láthair scannáin den scoth.

Tá an chineamatagrafaíocht ar áilleacht. Tá sé scanrúil. Tá íomhánna láidre mealltacha ann. Ach an Ghaeilge atá ann tá sí go hainnis ar fad ar fad, í dothuigthe agus briste botúnach in áiteanna go leor.

Dírítear ar bheirt sa scéal seo nach léir i dtosach cén gaol atá eatarthu. Máire (Livvy Hill), agus a hathair, Éamon (Tom Kerrisk). Is iad atá le haire a thabhairt do thigh mór tuaithe le linn an gheimhridh. Má chuireann sé sin Overlook Hotel The Shining i gcuimhne duit tá go leor gnéithe eile de scannán Kubrick romhat anseo. Duine ar an iargúil a théann as a mheabhair de réir a chéile. Tigh mór scanrúil lán taibhsí. An ceamara ag leanúint duine siar is aniar trí lúbra dorchlaí. An t-ól. Tua.

Bheadh sé an-éasca dom gan an léirmheas seo a scríobh, d’fhonn gan daoine a mhaslú. Ós rud é gur tuigeadh dom gur mar thogra mac léinn a thosaigh an scannán, shíl mé go mb’fhéidir nár chóir a bheith chomh dian sin air.

Ach tá an scannán le feiceáil i ngnáthphictiúrlanna na tíre anois, léirmheasanna moltacha go leor faighte aige agus an stiúrthóir ag rá gur mhaith leis tríológ bunaithe ar mhiotaseolaíocht na hÉireann a dhéanamh.

Chomh maith leis sin, tá borradh faoin nGaeilge i saol na healaíne le tamall, agus an chuma ar an scéal go mbeidh go leor tograí úra chugainn ó dhaoine atá ar bheagán Gaeilge. Seachnaíodh ceist na teanga san aon léirmheas Gaeilge a léigh mé faoin scannán seo. Tá an Ghaeilge i An Taibhse tubaisteach. Tá sí chomh lochtach sin gur rídheacair sult a bhaint as nó go fiú an aisteoireacht ann a mheas.

Gaeilge Ultach a bhí sa script is cosúil, blas nach raibh ag cuid de na haisteoirí. Shamhlófá go bhfuil focail go leor á rá acu nár chuala siad ariamh cheana. Bheadh sé suimiúil breathnú ar an script le fáil amach an uaithi sin nó ó na haisteoirí a tháinig na botúin teanga. Is léir nach nós leo an teanga a labhairt.

Is cosúil go raibh aisteoir amháin nach raibh an teanga acu ar chor ar bith ach is fearr a chruthaíonn an duine sin ná an chuid eile. Tá an fhoghraíocht chomh dona sin gur gá brath ar na fotheidil go han-rialta. Fiú nuair nach gá, braitheann an chaint aisteach mínádúrtha stalctha. Tá an rithim, an ton, an tuin, an blas agus an bhéim mícheart.

Níl aon bhealach timpeall air, a chairde, má tá uait scannán Gaeilge a dhéanamh, caithfidh tú aisteoirí a bhfuil labhairt na teanga acu a fhostú, daoine atá compordach á labhairt, lucht na Gaeltachta más féidir é. Ba chóir don stiúrthóir an teanga a bheith acu freisin, ar ndóigh. Mar a luaigh duine liom ina dhiaidh, ní chuimhneodh duine ar scannán Fraincise a dhéanamh agus gan í a bheith ag na haisteoirí. Tá an Ghaeilge in An Taibhse chomh dona sin go milleann sé an scannán ar éinne a bhfuil sí acu. B’fhearr go mór fada dá ndéanfaí i mBéarla é an chéad lá.

Bítear ag gearán os íseal faoi chuid d’ábhar TG4 ar uairibh, nuair a fhostaítear corr-aisteoir nach bhfuil acu ach Gaeilge a chodail amuigh. Bhuel a chairde, geallaim daoibh, ní fhaca Gaeilge An Taibhse leaba faoi dhíon tí lena beo.

An rud is measa faoi ná gur deis amú é, tá an chuid is mó den scannán go maith. Níor caitheadh ach €3,000 air agus éiríonn go han-mhaith leis go físiúil. Tá seatanna fada iontacha ann, agus feictear solas drithleach na gréine sa choill agus timpeall ar an teach ar bhealach níos ealaíonta ná mar a fheictear i mórscannáin go leor de chuid Hollywood. Éacht ar bhuiséad beag.

Tá cúpla mionrud anseo is ansiúd a thabharfadh le fios nach bhfuilimid in aimsir an Ghorta, ach ní thagann siad idir tú is an scéal.

Is féidir go bhfuil an plota pas beag mall sa lár agus tá gnéithe áirithe den scéal nach bhfuil míniú sásúil orthu nó nach nasctar go rómhaith leis an scéal iomlán; an puipéad, an leabhar. Theastaigh uaimse go mbainfí preab asam níos minice ach seans nárbh é sin an sprioc. Cé gur luadh go bpléitear tráma idirghlúine an Ghorta ann níor aithin mé féin cén áit. Ina dhiaidh sin, tá téamaí dorcha go maith ann mar is dual don scannán uafáis.

Deireadh láidir scanrúil. An ceol go maith. An láthair éachtach. Ach ní féidir leis na buanna sin an scannán a tharrtháil ó chríoch dhearóil. Ná bíodh eagla ort, a deirtear go minic le linn An Taibhse. Ambaiste ach go raibh…

Táim ag súil le Fréwaka (Fréamhacha) le Clare Monnelly agus Bríd Ní Neachtain a bheidh sna pictiúrlanna ón 25 Aibreán.