LÉAMHTHUISCINT 14: Scéal tráthúil Ghaeil an UK inste go slachtmhar ag an Sítheach ar TG4

Agus sinn in arraingeacha Brexit is tráthúil an mhaise é béim a chur ar na nascanna seanbhunaithe idir an dá thír, más nascanna achrannacha, truamhéalacha féin cuid acu

1. Sa tsraith ceithre chlár Gaeil UK tugann Seán Mac an tSíthigh camchuairt ar an Ríocht Aontaithe le caint a chur ar Ghaeil agus a sliocht. Cuirtear in iúl ag tús an chláir go bhfuil breis is 500,000 duine a rugadh in Éirinn buailte fúthu béal dorais. Lena chois sin tá sé mhilliún duine sa Ríocht Aontaithe a mhaíonn go bhfuil athair/máthair chríonna Éireannach acu. Agus sin in arraingeacha Brexit is tráthúil an mhaise é béim a chur ar na nascanna seanbhunaithe idir an dá thír, más nascanna achrannacha, truamhéalacha féin cuid acu.
2. Deir an Sítheach linn ag tús an chláir go bhfuil stair chasta ag an dá thír seo atá buailte ar a chéile; sa phointe is gaire níl ach 20 míle eatarthu. Dar leis go bhfuil an dá thír fite fuaite lena chéile agus ag brath ar a chéile. Bímid an-mhór lena chéile ar uairibh ach ar hap an tairne tagann an ghráin go barr uisce. Is ar Learpholl Shasana atá a thriall ar dtús agus meabhraíonn an chathair sin dúinn gurb é an ganntanas agus an t-anró a ghríos daoine leis an mbád bán a thabhairt orthu féin. Meastar gur tháinig 1.3 milliún Éireannach i dtír ar Clarence Docks aimsir an ghorta. Bhí a bhformhór ag triall ar Mheiriceá ach bhuail sciar maith acu fúthu sa gcathair. 
3. Tá smut den Éireannach i ngach duine i Learpholl, dar le Kathleen Cunnigham, arbh as an Tismeáin ar an gCeathrú Rua dá hathair críonna Colman Walsh. Is cuimhin le haintín Kathleen, Sadie, gur cuireadh siar ar an gCeathrú Rua í i rith an Dara Cogadh Domhanda agus gur as Gaeilge a deir sí an choróin i gcónaí. Deir Kathleen go mothaíonn sí gur Éireannach í in ainneoin go bhfuil canúint Scouser aici. 
4. Tá an nasc atá ag sliocht na n-inimirceach (an dara agus an tríú glúin fiú) leis an bhfód dúchais ar cheann de na téamaí is láidre sa saothar seo. Tá na daoine seo ar fad bródúil as a n-oidhreacht agus iad ag maíomh go bhfuil a bhféiniúlacht Éireannach an-tábhachtach dóibh. B’eo leis an Sítheach ó thuaidh chuig Leeds agus Huddersfield mar ar deineadh dreasanna cainte le Gaeil eile agus Gaeilge ag an-chuid acu. Thrácht siad ar shaol crua agus ar a gcumha i ndiaidh an bhaile ach bhíodar buíoch leis gur éirigh leo saol maith a bhaint amach dóibh féin. 
5. Déanann an Sítheach a aíonna a chur fé agallamh go tuisceanach, réchúiseach agus éiríonn leis comhráite nádúrtha a chur ar siúl. Téama eile atá sa chlár ná go bhfuil cuid mhaith de na seanphobail Ghaelacha seo, an dream seo a thaithíodh an tIonad Éireannach, ag dul i léig. Ag deireadh an chláir tugadh le fios go raibh duine de rannpháirtithe an chláir, Paddy Mac Grianna, imithe ar shlí na fírinne ó cuireadh fé agallamh é. Deireadh ré a bheidh ann nuair a bheidh na seanfhondúirí ar fad imithe ar shlí na fírinne. Tá sé tábhachtach cuntas a fháil ar a scéal. Déanann an clár maoithneach, eolgaiseach seo an cúram sin go slachtmhar.

Gníomhaíocht 1 – Ceisteanna Tuisceana:

Déan na ceisteanna seo leat féin agus ansin déan do chuid freagraí a roinnt le do pháirtí.

1. Déan an fotheideal a mhíniú i d’fhocail féin.
2. Cén bhaint atá ag Seán Mac an tSíthigh leis an scéal?
3. Cé mhéad clár atá sa tsraith seo? (alt 1)
4. Cad is brí leis an bhfigiúr 500,000? (alt 1)
5. Cén fáth a luaitear ‘20 míle’ in alt 2?
6. Cá ndeachaigh an Sítheach ar dtús? (alt 2)
7. Cén nasc atá ag na hÉireannaigh leis an gcathair sin? (alt 2 agus 3)
8. Cén fáth a luaitear an Cheathrú Rua in alt 3?
9. Cad a bhí le rá ag muintir Leeds agus Huddersfield? (alt 4)
10. Céard é an téama eile a luaitear in alt 5?

Gníomhaíocht 2 – Ceisteanna Léirthuisceana agus Tuairimíochta:

Déan na ceisteanna seo le do pháirtí agus déan na freagraí a roinnt le beirt eile.

1. Cén sórt ailt atá anseo, meas tú?
2. Cén fáth ar deineadh an clár Gaeil UK, meas tú?
3. Céard a cheap an t-údar den chlár? Déan tagairt don alt.

Gníomhaíocht 3 – Cleachtadh léitheoireachta:

• Léigh an chéad alt os ard don duine ina aice leat. Léifidh sé/sí an dara halt os ard duitse. Lean oraibh mar sin go deireadh an ailt.
• Úsáid an uirlis fuaime in teanglann.ie le cabhrú libh leis an bhfoghraíocht.

Gníomhaíocht 4 – deis taifeadta:

• Tá teacht ar uirlis taifeadta ar bharr an leathanaigh ar chlé.
• Déan tú féin a thaifeadadh ag léamh ceann de na hailt.
• Éist siar leis.
• Éist leis an taifeadadh atá déanta ag daoine eile.

Gníomhaíocht 5 – nathanna cainte: bí ag caint agus ag scríobh:

• Tá go leor nathanna cainte/focail úsáideacha sa téacs. Déan iarracht cuid acu a chur in abairt ó bhéal leis an duine in aice leat.
• Déan iarracht cuid eile acu a chur in abairt scríofa.
• Ná dearmad gur féidir míniú a fháil ar fhocal tríd an gcnaipe ‘FOCLÓIRÍ’ a bhrú ar dtús agus ansin cliceáil ar an bhfocal féin.

Gníomhaíocht 6 –  Cúinne na Gramadaí:

• Aimsigh sampla d’ainmfhocal san uimhir iolra in alt 1.
• Aimsigh sampla de bhriathar san aimsir láithreach in alt 1.
• Aimsigh sampla d’ainmfhocal sa tuiseal ginideach in alt 2.
• Aimsigh sampla d’ainm briathartha in alt 3.
• Sracfhéachaint ar an aimsir chaite: cuir na briathra seo in abairt san aimsir chaite.
• tabhair
• déan
• faigh
• abair
• feic
• Cuimhnigh gur féidir cuardach a dhéanamh ar www.teanglann.ie

Gníomhaíocht 7 – Bí ag scríobh agus ag caint:

• Scríobh cúpla pointe faoin ábhar thíos:

An bhfuil aon duine muinteartha leat buailte fúthu sa Ríocht Aontaithe?

• Déan iarracht cuid de na nathanna sa téacs a úsáid.
• Déan focail agus briathra nua a chuardach ar www.teanglann.ie agus www.focloir.ie.
• Nodanna:
  • cé hiad?
  • céard atá ar bun acu?
  • cén fáth ar imigh siad?
  • an dtiocfaidh siad ar ais, meas tú?

• Arís is féidir leat tú féin a thaifeadadh.