Uimhir 885 Cláraithe mar pháipéar nuachta Márta 13, 1915 Pingin
Cúrsaí an tSaoil
Leabhar Nua
Beatha Bhreandáin
Le linn meánaois an domhain is dócha gur beag scéal ba choitianta ar fud na hÉireann ná Iomramh Bhreandáin. Bhíodh an scéal sin i mbéal an phobail i ngach tír, agus i ngach teanga. Agus is beag teanga acusan nach bhfuil cuid de rian an iomrá sin ar a litríocht inniu.
Ní foláir gan a dhearmad go mbíodh scéalta iomramha sa Ghaeilge i gcónaí. Agus ní hamháin go mbídís ann, ach bhíodh meas mór orthu. D’áirítí iad ar na príomhscéalta nárbh fholáir don ollamh a bheith aige de ghlanmheabhair. Tá ábhar beag díobhsean againn fós, agus is feidir tuairim a dhéanamh astusan don chuid eile atá imithe uain go brách.
Teagasc an tSoiscéil
Ní raibh aon scéal i measc iomrámh na Gaeilge a bhuaigh oiread clú dó féin agus a bhuaigh Iomramh Bhreandáin. Bhí fáth leis sin, dar ndóigh; mar ghluais Breandáin ar an bhfarraige ag iarraidh dúichí agus ciníocha chun an Chríostaíocht a chur ar bun iontu. Ní ag lorg óir ná seoda, ná maitheas shaolta a bhíodh sé féin is a chuideachta. Níor bhéas leo éigean na anfhorlann a imirt ar dhaoine ar bith. Ach ba mhian leo creideamh Chríost a chraobhscaoileadh i ndúichí nár cualathas trácht air roimhe sin, agus ciníocha eile a mhíniú le teagas an tsoiscéil. Ba é sin an difríocht ba mhó a tharla idir Iomramh Bhreandáin agus iomramha eile na Gaeilge. Agus baineann sé le dealramh gurb é an tréith sin a bhuaigh an clú thar meán do scéal Bhreandáin, ní hamháin in Éirinn ach i gcríocha fairsinge na hEorpa. Muise ní miste dúinn in Éirinn a bheith mórálach as, agus a rá gur againn féin a tionsclaíodh agus a saothraíodh é.
Níorbh ionadh, mar sin, go mbeadh flosc orainn chun eolas a chur ar ghníomhartha an naoimh mhórchlú úd a thuill urraim dó féin agus dá thír dhúchais de bharr a mhuirthaistil i bhfad ó chósta na hÉireann. Níorbh ionadh dá mba fhonn linn a ghníomhartha a mhachnamh agus a mheabhrú, agus aithris orthu an fhad agus is féidir linn é sa chóngracht saoil seo atá tagtha ar Éirinn. Agus cá bhfaighfear an tuairisc sin?
Bearta Bhreandáin
Tá cuntas iomlán ar bheatha agus ar bhearta Bhreandáin sa leabhar a scríobh Seán Ó Ceallaigh (Sceilg), agus a chuir Cumann Buanaithe na Gaeilge amach le déanaí. An té gur mian leis eolas a chur ar éachta agus ar eachtraí Bhreandáin gheobaidh sé go baileach sa leabhar sin é. Tá cion faoi leith ag sceilg ar Bhreandáin, ní nach ionadh; agus cá bhfios ná gur ghríosaigh an cion sin é chun feabhas a chur ar an leabhar, agus chun méadú ar a taitneamhacht thar aon iarracht dá ndearna sé roimhe sin.
Ní healaín dom saothar Sceilg a mholadh do léitheoirí an Chlaidheamh Soluis. Is beag duine acu gan aithne ar chuid éigin de cheana féin. Ní miste liom, ámh, a rá go bhfuil buaite ag an iarracht seo ar aon ní a tháinig óna láimh fós, ní hamháin ar fheabhas na n-earraí ann, ach ina theannta sin ar an dícheall croí a stiúir an t-údar chun saothair fhónta a cheapadh. Bhí Breandán féin ag cabhrú leis.
Is iomaí bua ag Beatha Bhreandáin, agus b’fhurasta a lán a rá ina dtaobh dá mba ghá sin. Ach b’fhearr liomsa an leabhar féin a fháil agus a bhuanna a dhéanamh amach dom féin, ná a bheith ag braith ar thuairim an fhir thall. Tá bua na cainte ag Sceilge, agus tá bua na scéal aige is gearr a raghfar sa leabhar nuair a thabharfar sin faoi deara.
Ach is é bua is mó agus is tábhachtaí ag an leabhar, dar liom, ná bua an eolais. Iomlán d’eolas ar Bhreandán, agus ar Éire lena linn, atá sé. Ní dheinim aon tagairt dá bhfuil ann i dtaobh tíortha iasachta, mar is í Éire féin is measa liom. Ní bréag dom a rá bailithe sa leabhar seo an-chuid tuairisce ar Éirinn, a bhí go scáinte scaipthe, agus mura mbeadh saothar Sceilg, gur dóichí nach dtabharfaí chun a chéile go deo mé.
Is fada ó bhaile a chuaigh an t-údar ag cuardach dá shaothar, agus go deimhin níor mhiste é a ligean chun a chuardaigh. Sholáthraigh sé dúinn leabhar taitneamhach atá lán d’eolas ar ár sinsir. Agus an t-eolas sin ní fheicim gur féidir é a fháil i dteannta a chéile in aon leabhar eile ná in aon teanga eile. Dá mbeadh céad éigin leabhar dá shórt againn sa Ghaeilge, níor bhaol di bás.
Is maith an taighdalaí (taighdeoir) é Sceilg, mar sin. Bhain sé feidhm as lámhscríbhinn i mBruiséil féin – leabhar a scríobh Mícheál Ó Cléirigh, bráthair, ar aithris Ruairí Uí Mhaolchonaire.
Eolas ar Éirinn
Agus i ndeireadh an leabhair áirítear dúinn ainmneacha na n-údar a chuardaíodh ar lorg eolais i dtaobh Bhreandáin. Ní beag de seó ach a bhfuil ann díobh. An ionadh, dá réir sin, an leabhar a bheith go luachmhar mar gheall ar a bhfuil d’eolas ann, dá mbeadh sé i dtaobh leis an mbua sin amháin – rud nach bhfuil? Agus os é an t-eolas ar Éirinn is córa dúinn a lorg, ba cheart go mbeadh éileamh ar Bheatha Bhreandáin de bharr an ní sin amháin.
Is iad Muintir Ghoill a chlóbhuail é, agus molaimse an cruth atá air ina ndiaidh. Is mór an chreidiúint dóibh féin agus do cheardaíocht na hÉireann an déanamh atá air. Damhna deise is i gcló na deise is ea é. Cé a d’iarrfadh tuilleadh. Agus a gcion féin den mholadh a dhul do Chumann Buanaithe na Gaeilge do sheasamh a chostas.
Mór an taithneamh tig ó Sceilg
Ársa an phinn gan fonmheirg,
Ar só nach rug ceatha a cháil
Tug gan smól beatha Bhreandáin.
Buí leis de roghuth béil
A teanga chaoin ar gcineáil;
Maith iarracht, dá sásair sinn,
I bhfiannacht fásaigh fhairsing.
Cár theastaigh an t-eolas is fearr?
Ar Sceilg is ar chách nach gceilim;
In Éire solua na slua.
Céile don sonas sármhór. M.Ó.R.
Conamara
Taoisigh agus Treascairt
Ní bhíodh saol chomh sóchúil, suairsc, sona sin ar an maigh seo de ghnáth. Bhíodh fleá eile ann thar fhleá sin na ndeoch sainiúil. B’iondúil go mbíodh an Flaithbheartach ag troid ar son a chodach féin, agus ag tabhairt fogha faoin bhfearr thall. Bheirtí ráig thar teorainn nach mbíodh dlisteanach go minic. Ach atá orainn nós an tsaoil sin a thuiscint sula dtabharfar breithiúnas a bheadh róchrua b’fhéidir. Cé bí sin de a rinneadar cion treibhe do chosaint dúiche a n-athracha. Ní bog a géilleadh don Sasanach, óir tráth ghéill duine dá dtaoisigh don Chailleach Ghránna, go raibh an treabh le bánadh, agus go ndúradh nárbh í an treabh a d’umhlaigh; nach raibh aon fhealltóir orthu ach an taoiseach é féin. Bhí a shliocht air, thréigeada-san eisean agus thoghadar duine a bheadh seasamhach do Chlanna Gaeil.
Is iomaí uair do na Flaithbheartaigh ar slógadh. Iomaí sin foghail agus creach a rinneadar. Iomaí sin créacht a tiománadh abhaile go Conamara. Ní raibh cath na comhrac ar bun i gConnachta feadh míle bliain raibh raibh a méar ann. Ní i gcónaí a tháinigeadar saor astu. Maith a bhí a fhios acu céard ba dual na druinne ann. Ní mór dúinn beagán…
Nuair a cheannaíonn tú An Claidheamh Soluis cabhraíonn tú le cúis na Gaeilge. Tá do chabhair uainn anois
Fág freagra ar 'An Claiḋeaṁ Soluis cothrom an ama seo (13 Márta 1915)'