“Grá, an ea?”, arsa mise. “Tá obair mhór romhainn, más ea”.
Nuair a bhí na duilleoga ag titim, thart ar an am seo anuraidh, tháining mé féin, m’athair Gabriel, agus an t-aisteoir Cathal Quinn le chéile chun togra úr a phlé. Stól ard an duine fúinn.
Theastaigh ó Ghabriel agus ó Chathal seó stáitse eile a chruthú lena gcomhlacht léiriúcháin Guthanna Binne Síoraí agus mise a tharraingt isteach sa scéal mar stiúrthóir. Ach seó stáitse bunaithe ar shaibhreas na ráiteas grá mar a fhaighimid sa traidisiún Gaelach iad? A leithéid de thaisce!
Nach bhfuil grá de shórt éigin i gceist i ngach aon dán? Grá colainne, grá do leanbh, grá do Dhia, grá don áit dhúchais, grá don phátrún; níl tús ná deireadh le dánta grá sa traidisiún Gaelach, a dhuine!
Tá an t-ádh orainn go bhfuil gort sin an ghrá á threabhadh ag scoláirí leis na cianta agus obair na gcapall déanta le leathchéad bliain ag Ciarán Mac Murchaidh, Seán Ó Tuama, agus go leor eile nach iad le díolaim ghrá a chur ar fáil dúinne, rómánsaithe!
Faighimid móramhráin na Gaeilge ina measc. Seoda atá á gcanadh amach os ard leis na céadta bliain. Amhráin atá ag gach éinne, cheapfá. Nó ba mhaith leat a cheapadh.
Ach ní fíor.
Níl na hamhráin seo cloiste ag tromlach na tíre agus is chuige sin a theastaigh uainn tabhairt faoin seó áirithe seo le móramhráin agus dánta grá na Gaeilge a chur i láthair an phobail ar bhealach físiúil dátheangach mealltach tarraingteach le go dtuigfeadh an té atá ar bheagán Gaeilge cad atá á chur in iúl.
Cad atá á chur in iúl, más ea? Nuair a bhreathnaíonn tú go géar ar roinnt de mhóramhráin an traidisiúin, chíonn tú gur líonmhar na tagairtí iontu don ghalar cráite sin: galar an ghrá.
“Galar is ea an grá ná leigheasann luibheanna”, mar a deir an seanfhocal. Galar cumhachtach is ea an galar céanna. Féach na samplaí seo a leanas:
- Dónal Óg
Bhuel, ní ligfeá in aice le do dheirfiúr é! “Players only love you when they’re playing”, a deir Stevie Nicks ón ngrúpa Fleetwood Mac san amhrán “Dreams”, a d’eisigh siad sa bhliain 1977, amhrán atá ina mhacalla ar Dhónal Óg.
Mealann an rógaire cailín óg lena bhinnbhriathra agus a bheola. Ach mór an trua nár dhiúltaigh sí don tríú póg uaidh:
“Is murach an phóg sin bheinn fós i mo mhaighdean”.
Sílim féin go ndéanann sé ceap magaidh di ina dhiaidh sin.
“Player”, a thabharfadh Stevie Nicks air, agus an ceart aici.
Feicimid an toradh atá ag an mbréag ar an mbean bhocht nuair a deir sí:
“Ochón, och ochón is ní le hocras/ uireasa bí, dí ná codlata/ fá ndear domhsa bheith tanaí triuchalga,/ ach grá fir óig is é bhreoigh go follas mé”.
Sin pian duit, a dhuine! Chímid an créatúirín agus an mearbhall ata uirthi: – “Bhain tú thoir agus bhain tú thiar dhíom”, agus níos measa arís “Is rímhór m’fhaitíos gur bhain tú Dia dhíom”.
Ní rud neamhghnách an t-urtheilgean i litríocht na Gaeilge ach féach mar a sciob Dónall Óg a hanam agus í fágtha gan faic na ngrást. Dán grá par excellence!
- Máirín de Barra
Fear atá i bpéin an babhta seo, an créatúr. Ach arís, tá an grá atá aige do bhean tar éis a shláinte a mhilleadh. Síleann sé gur marbh atá sé gan í, rud a fheicimid go minic sa traidisiún Gaelach:
“A Mháirín de Barra, do mhairbh tú m’intinn/ is do chuir tú beo i dtalamh mé gan fhios dom mhuintir;/ ar mo luí dhom ar mo leabaidh is ortsa a bhím ag cuimhneamh/ ‘s ar éirí dom ar maidin, mar do chealg tú an croí ionam”.
Nuair a bhí traidisiún an chleamhnais i réim in Éirinn – go dtí le gairid, i ndáiríre – ní mór an ról a bhí ag an ngrá i ngnás an phósta.
Tuigeann an fear bocht ag deireadh an amhráin go bhfuil Máirín chun fear darbh ainm Ó Floinn a phósadh: “ós é sin toil do mhuintire”. Tá an cleamhnas go tréan mar nós pósta in an-chuid tíortha inniu, agus is cinnte go bhfuil na milliún fear ar fud na cruinne a mhothaíonn cosúil leis an bhfear bocht tinn a chloisimid sa mhóramhrán grá seo.
- Leaba Shíoda – le Nuala Ní Dhomhnaill
Sa léiriú seo, tá dánta agus amhráin a chlúdaíonn tréimhse breis is míle bliain. Tá filí comhaimseartha na Gaeilge ag cur leis an taisce pléascach sin i gcónaí. Tugann ceol sacsafóin Éamonn Galldubh isteach i ndomhan earótach sinn agus ansin cloisimid dán earótach Nuala Ní Dhomhnaill Leaba Shíoda.
Is álainn an cur síos atá aici:
“Is bheadh do bheola taise/ ar mhilseacht shiúcra/ tráthnóna is sinn ag spaisteoireacht/ cois abhann”.
Ardaíonn Nuala an teas arís nuair a deir sí: “is ba mhór an pléisiúr dúinn/ bheith géaga ar ghéaga/ ag iomrascáil am lonnaithe na leamhan”.
Níl sa léiriú seo ach tús agus tógfar air arís san athbhliain.
Grá, an ea? Níl gá le faic eile, mar a dúirt na Beatles.
*Léireofar Má Thagann Tú/ If You Come...sa Back Loft ar Bhóthar Naomh Agaistín ar an Domhnach, 23 Samhain ar a 3 i.n. Saorchead Isteach.
Deasún ÓSeanáin
Le Joanie Burton bearfaidh mé gort-an
bhfuil le fáil i nGailearaí na nDiabhail nó
an bhfuil fear géir ann in Uisce Éireann
ag ceangail féar ann go lá mo bháis.