Duais mhór taighde buaite ag bean as Inis Mór

Bhronn an Chomhdháil Mheiriceánach do Léann na hÉireann Duais Michael J Durkan ar an Dr Deirdre Ní Conghaile dá leabhar ‘Collecting Music in the Aran Islands: a Century of History and Practice’

Duais mhór taighde buaite ag bean as Inis Mór

Tá aitheantas faoi leith tugtha ag an gComhdháil Mheiriceánach do Léann na hÉireann do shaothar faoi fhonnadóirí, ceoltóirí agus lucht bailithe amhrán agus ceoil in Árainn. An Dr Deirdre Ní Chonghaile as Inis Mór a rinne an taighde. Bhronn an Chomhdháil Duais Michael J Durkan ar an Dr Ní Conghaile dá leabhar Collecting Music in the Aran Islands: a Century of History and Practice. 

Mhol na moltóirí an leabhar mar gheall ar ghrinneas an taighde acadúil ar ábhar a bhfuil eolas pearsanta ag an údar air. Scrúdaítear an dúchas sa leabhar, a deirtear, agus a dtarlaíonn don dúchas sin de bharr scoláirí a bheith á chruinniú. Deirtear gur leabhar é seo chomh maith faoin tionchar a bhí ag spéis na scoláirí i seanchas an cheoil ar an gcultúr in Árainn.

Obair na mblianta atá sa leabhar, a mhínigh Deirdre Ní Chonghaile agus í ag labhairt ar Iris Aniar ar Raidió na Gaeltachta roimh sheoladh an leabhair níos túisce i mbliana.

Ceann de na cúiseanna a bhí aici le tabhairt faoin taighde ónar eascair an leabhar nach raibh leabhar ar bith ann faoin gceol agus faoin amhránaíocht in Árainn, cé go bhfuil neart leabhair scríofa faoi ghnéithe eile a bhaineann leis na hoileáin. B’éigean di dul ag tóraíocht i bhfoinsí ar nós lámhscríbhinní, seanscannáin nó seantaifid (bíodh sin ar téip nó ar eiteán céarach).

“Tá an ceol imithe le gaoth mura dtógfaidh tú ar téip éigin é nó mura mbreacfaidh tú síos é,” a dúirt sí. Tuigeann sí go mbíonn tú ag brath, mar sin, ar chumas an té sin an ceol a bhreacadh is an Ghaeilge a scríobh.

Tá réimse 120 bliain i gceist sa leabhar agus i measc na mbailitheoirí faoina scríobhann sí, tá Séamus Ennis, Bairbre Quinn, Sidney Robertson Cowell, George Petrie agus Eoin Ó Comhraí.

Cé go raibh 20 bliain caite ag an Meiriceánach Sidney Robertson Cowell ag taifeadadh amhrán ina tír dhúchais ba ar saoire a tháinig sí go hInis Mór an chéad lá riamh. (I seanteach mhuintir Dheirdre Ní Chonghaile a bhí sí ag fanacht.) Ach nuair a thuig sí an saibhreas ceoil agus amhránaíochta a bhí san oileán, chaith sí coicís ag taifeadadh agus d’fhill sí ar an oileán ina dhiaidh sin le tuilleadh a dhéanamh.

Sa mbliain 1857 a tháinig George Petrie agus Eoin Ó Comhraí, a tógadh le Gaeilge, go hÁrainn agus spéis acu i nDún Aonghasa, ach chaitheadh siad an tráthnóna cois tine ag breacadh na n-amhrán. 

Tá líníocht sa leabhar a rinne an t-ealaíontóir cáiliúil Frederick Burton de na bailitheoirí agus na fonnadóirí ar bhord húicéara agus “amhráin ag dul go haer”, mar a dúirt Deirdre Ní Chonghaile. 

Bhí na focail a bhain le deich gcinn de na hamhráin a bhailigh Petrie agus Ó Comhraí ar iarraidh ar feadh na mblianta, a dúirt sí, ach bhí “an t-ádh dearg” léi gur frítheadh na focail sin i Leipzig na Gearmáine in 2007 agus gur éirigh léi “cleamhnas a dhéanamh” idir na focail agus na foinn faoi dheireadh. 

I léirmheas ar Collecting Music in the Aran Islands a foilsíodh san iris The Journal of Music, dúirt Adrian Scahill gur saothar slachtmhar, líofa atá ann. Éacht ó thaobh an taighde atá inti, a dúradh. Staidéar eiseamláireach a thug Proinsias Ó Drisceoil ar an leabhar san iris Feasta. 

Agus é ag scríobh san Irish Echo, dúirt Daniel Neely go raibh Collecting Music in the Aran Islands: a Century of History and Practice ar cheann de na leabhair is tábhachtaí agus is spéisiúla faoin gceol traidisiúnta a foilsíodh le blianta beaga anuas.

Is iad an University of Wisconsin Press i Meiriceá a d’fhoilsigh.

Is scríbhneoir, ceoltóir, coimeádaí agus craoltóir í Deirdre Ní Chonghaile. Rinne sí staidéar ar an gceol in Ollscoil Oxford agus chaith sí seal ag obair in Ollscoil Notre Dame agus sa Library of Congress i Meiriceá. Tá sí ag obair faoi láthair in Ollscoil na hÉireann Gaillimh. 

Le gairid, chuir sí An Chartlann Bheo – bunaithe ar ghnéithe de shaol agus de shaothar an Ollaimh Tomás Ó Máille – i láthair ar stáitse na Taibhdheirce i nGaillimh mar chuid den fhéile idirnáisiúnta litríochta Cúirt.  

Tá súil aici gur faoi na hamhráin uilig a cumadh ar thrí oileán Árann a bheas an chéad leabhar eile uaithi.

Fág freagra ar 'Duais mhór taighde buaite ag bean as Inis Mór'