An cárta biongó Gwaeilge lán tar éis díospóireacht ‘upfront’ eile faoin teanga

Gné ait den tsícé Éireannach ná an caidreamh grá is gráin atá ag cuid de mhuintir na tíre leis an teanga. Tugann na meáin (na cinn phríobháideacha ach go háirithe) ardán do dhaoine go tráthrialta a bheith ag cabaireacht agus ag cnáimhseán faoin teanga. Tá ár ndeasghnátha, ár nósanna agus ár ngnásanna cultúrtha is sóisialta féin againn anseo in Éirinn; ó bhás go breith agus ó pháirceanna imeartha go stáitsí an cheoil, an rince agus na hamhránaíochta. Ar an drochuair tá an seó bóthair seo ar cheann acu.

Nuair a thagann na díospóireachtaí seo chun cinn, más ceadmhach dom an focal sin a úsáid fiú, tagann na seanráite, na sean-nathanna agus an tuairimíocht a chodail amuigh chéanna chun cinn. D’fhéadfaí an cárta biongó Gwaeilge a líonadh go furasta.

Líonfaí an-tapaidh go deo é leis an gclár Upfront le Katie Hannon. Bímis ionraic faoi chúrsaí, nó upfront mar a deir an Béarla, níl sna díospóireachtaí aineolacha seo ach seanbhailéad le beagán conspóide a shniogadh as an nGaeilge ar mhaithe le figiúirí féachana.

Bhí Brenda Power, Niall Collins, David Cullinane agus Julian de Spáinn sa stiúideo don bhabhta biongó is déanaí.

Dúradh gurb é díolúine na Gaeilge a bhí le plé agus tá go leor go bhféadfaí a rá faoin bpraiseach atá á déanamh den chóras sin. Ach faraor ní raibh i scéal na díolúine ach an leithscéal is déanaí le tabhairt faoi dhíospóireacht leadránach liobarnach eile faoin nGaeilge ‘éigeantach’.

Seo linn arís ar bhóithrín na háiféise, na háibhéile, na heaspa tuisceana agus an aineolais: ní teanga bheo í, níl sí úsáideach, an 10% de mharcanna breise, ní féidir le héinne a ghabh tríd an gcóras oideachais an teanga a labhairt. An t-iomlán léir. Gan aon trácht ar fhigiúirí an Daonáirimh, gan aon trácht ar dhea-mhéin an phobail i gcoitinne i leith na teanga atá cruthaithe i dtuairiscí taighde éagsúla, gan aon trácht ar an dúshlán a bhaineann le teanga a fhoghlaim, gan aon trácht ar an difríocht idir ábhar a bheith éigeantach agus ina chroí-ábhar.

Dhein Julian de Spáinn, Ard-Rúnaí Chonradh na Gaeilge, an fód a sheasamh go tomhaiste, eolgaiseach, ach is deacair snámh in aghaidh eas an aineolais.

Ábhar díomá dom ar shlí nár cloíodh le Dlí Godwin na Gaeilge, sé sin Peig bhocht a tharraingt isteach sa scéal ach d’imigh an plé go tóin poill dá huireasa.

(Chaitheas gáire a dhéanamh nuair a d’fhéachas ar shuíomh idirlín RTÉ mar a raibh cuntas ar gach re sea WhatsApp idir Power agus Patricia Nic Eoin. Faoi mar a bheadh an nimh ar an aithne tarraingíodh bean Dhún Chaoin, a cailleadh breis agus seasca bliain ó shin, isteach i ndíospóireacht faoi thodhchaí mhúineadh na Gaeilge.)

Mar dhuine a bhfuil a shaol caite aige in iomaire an oideachais ag leibhéal na hiarbhunscoile, b’fhéidir nár mhiste luach mo leathphingine a chaitheamh isteach maidir le cuid de na himpleachtaí praiticiúla a bheadh ann mura mbeadh an Ghaeilge ina croí-ábhar. Dar liom go léirítear mórán míthuiscintí bunúsacha faoi conas mar a oibríonn amchláir agus roghanna ábhar sna scoileanna.

An rud is tábhachtaí faoin nGaeilge ‘éigeantach’ ná go gcinntíonn sin go bhfuil teacht ag gach dalta, i ngach scoil ar an nGaeilge. Is ionann éigeantacht agus deis. Má bhaintear stádas an chroí-ábhair den Ghaeilge titfidh sí isteach i bpota na roghanna; pota atáthar a líonadh i rith an ama (Corpoideachas agus Ríomheolaíocht le cúpla bliain anuas, Drámaíocht agus Staidéar Scannán chugainn).

Caithfidh scoileanna fuint de réir na mine maidir le leithdháileadh múinteoirí, seomraí agus éilimh éagsúla eile shaol na scoile. Chomh cinnte is atá cros ar asal bheadh lear mór scoileanna ná cuirfeadh an Ghaeilge ar fáil, agus ní le haon drochrún a dhéanfadh an-chuid acu é.

Fiú dá gcuirfí ar fáil í  bheadh sí in aghaidh ábhar amhail Fisic, Ceimic, Bitheolaíocht, Cuntasaíocht, Eolaíocht Talmhaíochta, Sean-Ghréigis, Matamaitic Fheidhmeach, Araibis, Ealaín, Gnó, Léann Clasaiceach, Ríomheolaíocht, Staidéar Foirgníochta, Grafaic Dhearaidh agus Chumarsáide, Eacnamaíocht, Innealtóireacht, Fraincis, Tíreolaíocht, Gearmáinis, Léann Eabhraise, Stair, Eacnamaíocht Bhaile, Iodáilis, Seapáinis, Laidin, Liotuáinis, Mandairínis, Ceol, Corpoideachas, Fisic agus Ceimic, Polainnis, An Pholaitíocht agus an tSochaí, Portaingéilis, Oideachas Reiligiúnach, Rúisis, Spáinnis agus Teicneolaíocht.

An Ghaeilge ag guailleáil i gcoinne 37 n-ábhar eile, 13 teanga ina measc. Cuimhnigh nach mbíonn ag daltaí ach ceithre ábhar roghnach, ar an meán, faoi láthair. Níl sé seo mar seo nó mar siúd, ach an teanga bheo, úsáideach í an Laidin agus an tSean-Ghréigis?

Nuair a bhíonn na daoine seo ag caint faoin ábhar seo, taibhsítear dom go bhfuiltear ag déanamh talamh slán de go mbeidh an deis i gcónaí ag daltaí staidéar a dhéanamh ar an nGaeilge má theastaíonn uathu. Ní hamhlaidh a bheidh, níl scoil le 600 dalta chun rang Ardteiste a chur ar fáil don seachtar as an gcéad dalta sa chúigiú bliain atá ag iarraidh Gaeilge a dhéanamh. Sin seachtar a ndéanfar éagóir orthu, seachas seachtar a d’fhéadfadh rian beag a fhágáil ar dhán na Gaeilge ar shlí amháin nó ar shlí eile. Bheadh an brúscadh uimhreacha céanna ag tarlú sa bhreis agus 700 iarbhunscoil sa tír. Sin ar fad gach trácht ar ghéarchéim an tsoláthair múinteoirí agus tionchar chóras na bpointí ar an gcóras iarbhunscoile.

Gné eile den chinneadh ná an tionchar a bheadh aige seo ar an ngaeloideachas, tionscal tábhachtach na gcoláistí Gaeilge agus geilleagar na Gaeltachta trí chéile.

Rud eile a imíonn sa bhfraoch sna comhráití seo ná feidhm an chórais oideachais. Tá níos mó i gceist le córas oideachais seachas oibrithe a ullmhú; táthar ag iarraidh saoránaigh a mhúnlú. Mura mbeadh mar shlat tomhais againn ach an rud atá úsáideach bheadh Eacnamaíocht Bhaile agus Staidéar Foirgníochta éigeantach do chách (agus ní le drochmheas a deirim sin faoin dá ábhar bhreátha sin, ach tuigeann tú mo phointe).

Níl spás don smaointeoireacht théagartha sin nuair atá cárta biongó le líonadh.