A leithéid de chéad chnuasach! Faoiseamh is cneasú le fáil ó fhile óg Gaeilge…

Is minic olagón agus fuarchaoineachán ar siúl againne Gaeil ach tá údar ceiliúrtha amháin againn – tá cuid de na leabhair is slachtmhaire, is gleoite agus is mealltaí á gclóbhualadh agus á bhfoilsiú inár dteanga féin.

Ball scéimhe ar fad an leabhar filíochta seo, faoina chlúdach crua dorcha, a ribínmharc buí, agus an ghrian ag scaladh ar sceach lom gheimhridh.

Mar a aibhsíonn solas íseal an gheimhridh a bhfuil sa teach agus inár dtimpeall, aibhsíonn súil ghrinn an fhile seo cúraimí is iontais an tsaoil go ndéanann clocha bua is míorúiltí den ghnáthrud.

Tabhartas eile é Solas Geimhridh ó Barzaz, an chéad leabhar filíochta ón dream a bhain croitheadh as léitheoirí is lucht bronnta gradam leis an úrscéal Madame Lazare.

Conallach í an file óg seo a bhfacthas a saothar filíochta i gcló ar dtús in 2019 san iris Comhar. Cé a déarfadh nach bhfuil tábhacht le hirisí Gaeilge agus ceann eile imithe uainn le gairid? Is deacair a chreidiúint nach bhfuil ach bliain ann ó bhí an file seo ar scéim meantóireachta Fhoras na Gaeilge, braithim muinín is ceardaíocht na mblianta ar a saothar.

B’fhiú do gach léitheoir filíochta an leabhar seo a fháil leis an dán ‘Réamhrá’ a léamh mar is é an réiteach is fearr riamh é do shacraimint na filíochta:

‘Bain plaic as

Cogain.

Lig don tsú

Sileadh ó do smig.’

Amhail seacláidí toirmiscthe, tá mise ag súimínteacht as an leabhar seo le seachtain, mé meallta ag íomhánna is splancacha a raibh mo shúile támáilte próis dall orthu.

Bean amháin a scríobhfadh an chéad chuid den leabhar seo – an bhanúlacht agus cinniúint na mná á léiriú gan scáth i scáthán sciomartha, fuil is feoil, chomh maith le deachúna fhaisean an tsaoil seo.

Bronn an leabhar ar gach bean óg ar d’aithne agus lig di a cumhacht is a rúndiamhra mar ‘mamach aibí’ a cheiliúradh seachas a bheith náireach faoi ‘cumhracht an iarainn sa chith’.

Scéin is alltacht gach bean riamh a fuair meall ina cíoch sna dánta ‘Meall’ agus ‘Sa tSeomra Ultrafhuaime Dom’.

‘Dá bhféadfainn

ualach na fisiciúlachta

a chaitheamh uaim

mar a bheadh fallaing…”

Aiméan, a deirimse agus mná na cruinne tráth éigin.

Téama eile a gcaitheann an file seo súil eile air is ea an grá – spallaíocht is fíbín grá an déagóra go dtí ‘An Dara Comaoineach’, nuair is iad ‘clocha mo phaidrín nua, cnámha do dhroma’.

Is deacair eibhear ná Cnoc Mordáin a sheachaint má chónaíonn tú in Iorras Aithneach agus is ionann cás ag bean an Lagáin thiar ansin.

Filíocht a spreagann an tírdhreach aduain sin sa gConallach. Má tá sí ‘bodhar ar allagar an eibhir’ níl sí caoch ná neamhairdeallach. Sa dán ‘Síodumhach’ is fiú cluas a thabhairt don phortach faoi do chois seachas a bheith ag déanamh scéal mór ‘as deacrachtaí an tsaoil nua seo’:

‘nuair atá ríthe filí baird

lincse béar eilc

teangacha

feithidí

feircíní ime is

íobairtí daonna

i gcuimhne fhada

an phortaigh.’

Éiríonn léi muid a sheoladh siar go Maínis agus Roisín na Mainiach agus muid ar shiúlóid oíche cois farraige, an fonn éalaithe ár ngriogadh, cé go ndeir bean na dtailte méithe:

‘Tá achan rud anseo

chomh coimhthíoch sin

do mo chluas cheolbhodhar

Lagánach.’

Is breá liom úire ‘I dTeach na Teanga’ mar go n-éiríonn léi ár gcinniúint uilig a ríomh sa teach sin ar bhealach ar leith. Ní beag an t-iontas gur thuill sé duais di i Lios Tuathail.

Deirtear linn gur ar scoil a thug an file faoin nGaeilge cé nach n-aithneofá sin ar a saothar ach féach go mbraitheann sí féin buannaíocht an dúchais agus an dara teanga ina ‘ubh chuaiche i nead mo bhéil’.

Tá an-dáimh ag Laoighseach leis an nádúr agus sin le sonrú ar na dánta sa gcnuasach seo. An róslamhras a spreagann an dán ‘An Drocháilleacht’ óna peann, pabhsae a léiríonn nach ‘ionann maise agus maitheas’ cé gur deacair diúltú di. Ní fheicfidh mé an ghlúineach bhiorach go brách arís gan smaoineamh ar an bhfilíocht seo.

Chuireas spéis sna filí a spreag cuid de na dánta seo – léaró beag isteach ina cró cruthaitheachta atá lán le hiontais is éagsúlacht.

Ná bíodh aon imní ort, a Laoighseach, ní sheasann aon phóit i bhfad fiú ‘Póit Filíochta’ a d’fhág ‘fíon an fhriotail’ ort. Tá muide bréan den ‘arán tirim’ agus gann ar fhilíocht agus muid breá sásta muid féin ‘a thumadh seal, i bhfíoruisce do dháin’.

An geimhreadh á fhógairt ag díle bháistí na seachtaine seo caite, faoiseamh is cneasú le fáil as Solas Geimhridh gléineach Laoighseach Ní Choistealbha. Lig dó scaladh ort.