Iarradh go sonrach ar oifigigh i Roinn na Gaeltachta ábhar a chur ar fáil d’airí na Gaeltachta i mBéarla aimsir an Bhuiséid anuraidh.
I gcomhfhreagras idir-rannach atá faighte ag Tuairisc faoin Acht um Shaoráil Faisnéise, iarradh orthu siúd a bhí ag ullmhú ábhar don Aire Catherine Martin agus don Aire Stáit Thomas Byrne do phreasócáid faoi fhógairt Buiséad 2025 an t-ábhar sin a chur ar fáil i mBéarla.
“Gaeltacht colleagues – can you please provide material from your Division in English?” a d’iarr oifigeach ón oifig preas sa Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt, agus Meán. Bhí an t-iarratas aibhsithe i mbuí sa ríomhphost agus líne curtha faoi.
Dúradh go raibh an t-ábhar ag teastáil ó na hairí Martin agus Byrne i “plain English”.
Cainteoirí Gaeilge iad Catherine Martin agus Thomas Byrne agus d’fhreagair siad ceisteanna i nGaeilge ó na meáin ag an bpreasócáid a reáchtáladh an lá tar éis fógairt an Bhuiséid mí Dheireadh Fómhair seo caite.
Deir iar-státseirbhíseach sinsearach i Roinn na Gaeltachta go raibh meon ann lena linn go mbreathnófaí ar dhaoine a bhí ag iarraidh ábhar a chur ar fáil i nGaeilge mar dhaoine a bhí ag iarraidh fadhbanna a chruthú agus gur dóigh go bhfuil an meon sin fós ann.
Is léir ón gcomhfhreagras atá feicthe ag Tuairisc gur gnách d’oifigigh i Roinn na Gaeltachta cumarsáid eatarthu féin a dhéanamh i nGaeilge amháin ach gur i mBéarla a bhíonn cuid mhaith den chumarsáid le rannáin agus ranna rialtais eile.
Dá ndéanfadh oifigeach i Roinn na Gaeltachta cumarsáid trí Ghaeilge le hoifigeach i roinn rialtais eile nó i gcuid eile sa státchóras, bheadh dualgas orthusan faoin reachtaíocht teanga freagra i nGaeilge a thabhairt.
Deir urlabhraí de chuid na Roinne Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán gur “gnáthchleachtas” é gur i nGaeilge a bheadh ábhar a thagann ó rannán na Gaeltachta, aighneachtaí chuig airí na Roinne ina san áireamh, ach go ndéantar “eisceacht” anois agus arís nuair a iarrtar orthu chun “éifeachtúlachtaí san ullmhúchán a éascú”.
“Is é gnáthchleachtas na Roinne Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán le fada an lá gur i nGaeilge amháin a bheidh aon ábhar scríofa inmheánach a ghintear ina Rannán Gaeilge agus Gaeltachta. San áireamh anseo, tá aighneachtaí chuig Airí na Roinne, freagraí ar Cheisteanna Dála agus fiosruithe ó na meáin a fhaightear i nGaeilge, chomh maith le hóráidí atá le tabhairt ag na hAirí i nGaeilge.
“I gcásanna fíor-eisceachtúla, áfach, a thagann aníos uair nó dhó sa bhliain, ní chloítear leis an gcleachtas seo. I gcásanna neamhchoitianta, mar shampla le linn phróiseas ullmhúcháin Bhuiséad 2025, cuireann an Rannán Gaeilge agus Gaeltachta nótaí cainte ábhartha ar fáil i mBéarla chun éifeachtúlachtaí san ullmhúchán a éascú, nuair a iarrtar orthu,” a dúirt an t-urlabhraí.
“I gcás comhfhreagrais scríofa le Rannáin agus Ranna Stáit eile, is meascán de chomhfhreagras i nGaeilge nó i mBéarla amháin nó dátheangach a úsáidtear, ag brath ar riachtanais ghnó an Rannáin agus Achtanna na dTeangacha Oifigiúla.”
Deir Bertie Ó hAinmhire, a chaith breis is scór bliain ag obair i Roinn na Gaeltachta, go bhfuil “cur i gcéill” i gceist i dtaobh na Gaeilge sa státchóras agus go bhfuil sé an-deacair forlámhas an Bhéarla a athrú.
“Le mo linn, bhí siad ag breathnú orm mar sórt fanatic mar go raibh mé chomh dáiríre sin faoin teanga,” a deir sé le Tuairisc.
“Dhiúltaigh mise go minic [ábhar a chur ar fáil i mBéarla] agus bhreathnaigh siad orm mar fanatic. Bhíodh muid ag lorg cead go minic leis an airgead a tugadh dúinn sa mBuiséad a chaitheamh. Nuair a bhí airgead mór le caitheamh, bheadh ort scríobh go dtí an Roinn Airgeadais agus cead a iarraidh agus a mhíniú dóibh céard a bhí i gceist, cén tairbhe a bheadh ann. Scríobh mise i gcónaí i nGaeilge ach chuirfí moill uafásach ar an rud [ansin].”
Deir Ó hAinmhire gur cuimhin leis aire airgeadais amháin a raibh Gaeilge aige agus go ndearna sé sin difríocht ollmhór i dtaobh na n-iarratas a dhéanfaí ach gur mhinic a d’fhágfadh an chuid eile iarratais i nGaeilge “ar leataobh”.
“Mar go bhfeidhmíonn an stát go hiomlán trí Bhéarla, bhíodh siad ag breathnú orainn mar dhaoine difriúla le dearcadh difriúil. Go raibh muid trioblóideach agus go raibh muid ag iarraidh rudaí a dhéanamh ar mhaithe le hobair a chruthú,” arsa Ó hAinmhire.
Gan athrú meoin ag an leibhéal is airde, ní thiocfaidh aon athrú ar an scéal, dar leis.
“Bíonn go leor cur i gcéill ann agus maraíonn cur i gcéill an teanga mar cruthaíonn sé soiniciúlacht,” arsa Ó hAinmhire.
“Má tá dáiríreacht ann ag leibhéal an fheidhmeannais, ansin beidh muid ceart ach bheadh amhras orm.”
Feardorcha Ó Raghallaigh
Ní chuireann an sceal seo íontas ar duine ar bith a thuigeann cás na Gaeilge ach an tá tromlach de mhuintir na tíre nach dtuigeann an paradacsa aisteach taobh thiar den scéal seo.
Is teanga oibre de chuid an AE í an Ghaeilge ach is é an Béarla teanga oibre Stát na hÉireann agus Dáil Éireann.