Sáinn Stormont – an mhéar fhada ag éirí níos faide

Toghchán Stormont ar an méar fhada arís. Slán an tsamhail. Cé a shíl go dtarlódh a mhalairt. B’údar iontais é áfach gur fhógair Státrúnaí Thuaisceart Éireann, Chris Heaton-Harris gurbh féidir cinneadh faoi dháta vótála a chur siar go dtí an 18 Eanáir an bhliain seo chugainn.

Ó theip ar Heaton-Harris brú a chur ar an DUP éirí as a mbaghcat ar Stormont nuair a bhí toghchán á bhagairt aige ag deireadh na Samhna anuraidh is léir go bhfuil an cleas sin caite i dtraipisí aige.

Ceadaíonn an fhionraíocht seo, a d’fhógair an Státrúnaí Déardaoin, go bhféadfadh baghcat an DUP leanúint go dtí dáta toghcháin san Aibreán 2024. Is cosúil go bhfuil glactha ag rialtas na Breataine leis go ndiúltóidh an DUP don gcomhréiteach a cheaptar atá chóir a bheith déanta leis an Aontas Eorpach faoin bprótacal iarBhreatimeachta.

Tá cíbe dóchas a bhí acu go n-athródh an DUP a bport tráite. Agus is léir nach bhfuil dóchas ar bith go mbeidh an Comhaontú ag feidhmiú ar an 10 Aibreán, cothrom an lae a síníodh an comhaontú 25 bliain ó shin.

Bhí an Státrúnaí fós ag fógairt ar an DUP ag cruinniú leis na páirtithe i mBéal Feirste a dhul ar ais go Stormont. Díol suntais ab ea é, áfach, gur ag agairt orthu filleadh ar an Tionól a bhí sé. Rinne sé iarracht leas a bhaint as tacaíocht na bpáirtithe go léir do Dhlí Dhaithí um thrasphlandú orgán chun an DUP a náiriú le comhoibriú le seisiún Tionóil. Reachtaíocht a rialódh gur deontóir orgán gach duine mura gclárófaí a mhalairt atá i gceist le Dlí Dhaithí. Mhol Heaton-Harris go bhféadfaí é a rith ag seisiún lae den Tionól, cúrsa a bheadh níos sciobtha ná iarracht ar bith an gnó a dhéanamh sa Pharlaimint, dar leis.

Dhiúltaigh an DUP. Dúirt Jeffrey Donaldson go molfaidh sé leasú ar an mbille faoi thoghcháin Stormont in Westminster chun go rithfidh an Pharlaimint Dlí Dhaithí. Sáinn. An bheirt ag tabhairt aghaidh ar a chéile ach géarghá ag an ngasúr beag, Daithí Mac Gabhann, agus suas le 100 eile atá ag fanacht ar thrasphlandú orgán, le gníomh.

Tá an DUP diongbháilte nach bhfillfidh siad ar Thionól Stormont gan trácht ar an bhFeidhmeannas mura sásófar iad maidir leis an bprótacal. Ó thug an Chúirt Uachtarach i Londain an t-eiteachas d’iarrachtaí na n-aontachtach chun rialú a fháil go bhfuil an prótacal mídhleathach, tá an DUP chun feachtas polaitiúil a rith ina éadan. Tá agóidíocht á beartú ag roinnt ach is cosúil gur brú ar rialtas na Breataine atá beartaithe ag an DUP agus cuid acu den bharúil go bhfaighidh siad tacaíocht ó an-chuid ball den bpáirtí Caomhach chun a chinntiú nach ndéanfaidh Rishi Sunak agus a rialtas feall orthu.

Cá bhfios an mbeidh an t-ádh ar a bplean chun rialtas Sunak a smachtú? Seans nach iad Stormont ná an DUP an gad is giorra don scornach ag Sunak i bhfianaise an bhail atá ar an mBreatain. Ní féidir áfach neamhshuim a dhéanamh den fhreasúra atá ag an bPríomh-Aire Sunak ina pháirtí féin ná na cúiseanna a roghnódh siad chun dochar a dhéanamh dó.

Sa Tuaisceart is iomaí léamh éagsúil atá ag daoine ar chinneadh Heaton-Harris, cuid acu cáinteach agus éidreoir curtha ina leith acu. Chuir Sinn Féin ina leith go raibh sé ag ligean na maidí le sruth, go raibh róspéis aige an brú ar an DUP a mhaolú in ionad féachaint chuige go n-athbhunófar an feidhmeannas agus go gcuirfear toradh thoghchán an bliana seo caite i bhfeidhm.

Más in aon turas nó de sheans é, tharlódh go bhfuil cinniúint Stormont deighilte ón bprótacal sa mhéid is nach baol don déabhlóid é an cinneadh a dhéanfaidh an DUP nuair a fhógrófar toradh na gcainteanna idir an Bhreatain agus an tAontas Eorpach. Ní féidir institiúidí atá díomhaoin cheana féin a chur dá mboinn. Seans go bhfuil sé sin beagán níos fearr ná mar a bheadh dá mbeifí ag iarraidh ar an DUP filleadh ar Stormont de bharr an mhargaidh faoin bprótacal.

Mar sin féin, caithfear beart críochnúil a dhéanamh faoin DUP agus an prótacal luath nó mall, slí éalaithe as an ngaiste a rinne siad féin a aimsiú don DUP agus na hinstitiúidí a dhíonadh in aghaidh baghcait. É sin nó éirí as an togra 25 bliain scun scan.

Dúirt Heaton-Harris go mbainfí leas as an am atá ‘ceannaithe’ go dtí Eanáir seo chugainn chun cainteanna dáiríre a thionscnamh féachaint an féidir Stormont a shlánú agus a fheabhsú. Tá géarghá leo. Tá plé riachtanach freisin faoi shlánú na ngnéithe thuaidh-theas agus thoir-thiar den chomhaontú. Gnó don dá rialtas. Mura ndéanfar an t-iomlán ní bheidh san am breise ach cur amú, treiseofar ar mhímhuinín an phobail as ionadaithe poiblí agus ar an amhras ar dhaoine go bhfuil an pholaitíocht i dTuaisceart Éireann mífheidhmiúil.