Crógacht Liam Uí Mhaolaodha léirithe ar chlár suaite cumhachtach faoin bhfoghlaí gnéis Domhnall Ó Lubhlaí

Is fada mise amuigh,
Is fada mé im thost,
Is nach fios nach amhlaidh bheidh go deireadh scríbe;
…Tá m’aigne fé ghlas.

Siad na línte thuas as an dán Tost le Seán Ó Ríordáin a chuir tús leis an ngála is déanaí den tsraith Finné (TG4, Dé Céadaoin). Ba chumhachtach agus ba shuaite an clár é. I gcaitheamh an uair an chloig tugadh léargas ar ghníomhartha danartha an fhoghlaí ghnéis Domhnall Ó Lubhlaí agus an díobháil a dhein sé dóibh siúd a d’fhulaing.

Mar is dual don tsraith seo déantar cíoradh ar chúrsaí trí shúile an íospartaigh. Sa chás seo sé Liam Ó Maolaodha a thugann cuntas ar an mí-úsáid a d’fhulaing sé féin agus an lorg trom a d’fhág sé ar a shaol go dtí an lá atá inniu ann. Tá aithne ag pobal na Gaeilge ar Liam le fada agus é ina stiúrthóir ar an Oireachtas. Léirigh sé crógacht agus teacht aniar iontach agus a scéal féin á insint aige. 

Is é Liam a dhein línte an Ríordánaigh a aithris ag tús an chláir. Trácht á dhéanamh aige ar ó Lubhlaí, a bhí mar mhúinteoir Gaeilge aige i 1971, a bheith ag labhairt faoin tábhacht a bhaineann le bheith in ann rún a choimeád. 

An t-arrachtach ag stánadh sa dá shúil ar an ógánach. Níor chuir Liam a scéal féin os comhair an tsaoil ar feadh i bhfad, rud eile a ghoilleann air, agus smacht intinne Uí Lubhlaí ba chúis lena thost. Ní raibh Ó Maolaodha ach cúig bliana déag nuair a dhein Ó Lubhlaí mí-úsáid ghnéis air Meán Fómhair 1971. Dhein sé cur síos cráite ar an mí-úsáid agus labhair sé go hionraic, tomhaiste faoin lorg atá fágtha aici air féin agus ar dhaoine eile. 

Bhí an-aithne agus an-mheas ar Ó Lubhlaí i saol na Gaeilge ar feadh na mblianta; ba é a bhunaigh Cumann na bhFiann agus Coláiste na bhFiann. Thug cur síos Liam ar chéad turas Uí Lubhlaí ar a mhuintir pictiúr dúinn d’fhear mórchúiseach, tiarnúil; fear a shantaigh aird an chomhluadair.  D’úsáid sé an stádas, an chumhacht, an t-údarás agus gliceas sin ar fad le cluain a chur ar dhaoine agus teacht i dtír ar shoineantacht buachaillí óga. An t-arrachtach i lár an aonaigh agus faoi chló an Ghaeil mheasúil. 

Dúirt Liam go bhfuil aithne aige ar thuairim is céad duine a d’fhulaing mí-úsáid ghnéis agus dar leis go bhféadfadh a dheich n-oiread sin a bheith i gceist. Thug Breandán Delap, Uinsionn Mac Dubhghaill, Muireann Ní Mhóráin agus Gearóid Ó Murchú breis den chomhthéacs agus de scéal Uí Lubhlaí dúinn. 

Thosaigh an gad ag teannadh ar Ó Lubhlaí ó 1991 ar aghaidh nuair a dhein íospartach iarracht dúmhál a dhéanamh air. Cad é cora agus castaíocha sa scéal go dtí gur thit an cás cúirte as a chéile in 2002. Bhí tuairiscí ann faoi fhianaise a bheith caillte nó loite ag na Gardaí agus ráflaí ann go rabhthas ag cosaint Uí Lubhlaí mar go raibh sé ag tabhairt faisnéise ar chomharsa a bhí san IRA. 

D’éag Ó Lubhlaí sara bhféadfaí é a thabhairt chun cuntais. Maireann an éiginnteacht go dtí an lá atá ann agus diúltaithe ag na Gardaí an t-athbhreithniú a deineadh ar a bhfiosrúcháin faoi Ó Lubhlaí a fhoilsiú nó a roinnt leis na híospartaigh. 

Clár suaite ach clár tábhachtach, cumhachtach. Clár ar dheacair féachaint air ach clár ar cheart féachaint air.