Leabhar lán d’uafás agus de phrós atá chomh hálainn leis an bhfilíocht is snoite – úrscéal nua Chathail Uí Shearcaigh

A leithéid d’úrscéal! Caoinfidh tú, gáirfidh tú, spréachfaidh tú, bainfear an mothú asat, cuirfear fonn múisce ort ach i lár an uafáis léifidh tú prós atá chomh hálainn leis an bhfilíocht is snoite, chomh glé leis an ealaín is taibhsí agus chomh grinn leis an gceamaradóireacht is cruthanta.

Ní bhfaighidh tú ann gal is gaisce na bhFiann ná culaith ghaisce ar shléacht.

Más deisceabal thú don chomhairle faoin scríbhneoireacht chruthaitheach ar an suíomh seo, glac misneach mar cruthaíonn Cathal Ó Searcaigh san úrscéal seo gur féidir leis an gceardaí a rialacha féin a chumadh gan dochar dá ealaín.

Fear óg agus a chomrádaí cléibh as Gaeltacht Chloich Chionnaola a thug a n-aghaidh ar an gcéad chogadh mór lán le macnas is muinín na hóige go bhfeicfidís cuid d’iontais an domhain mhóir. Ní hionann agus a lán eile, bhí slí bheatha sa mbaile ag an mbeirt agus gan aon tuiscint acu ar chogadh ná trinsí.

Tá mise mionnaithe in aghaidh chuile shaothar páir ná físe a bhaineann le cogaí is marú agus is iomaí uair a chaith mé uaim an leabhar seo agus uafáis is mídhaonnacht na cogaíochta á léamh agam agus an dá arm ógánach saonta “ar maos i bpeaca na fola” agus na fir bhochta mar “ciaróga bualtraí” go bolg sa gclábar agus putóga is feoil a gcomrádaithe, iad ite ag dreancaidí is céasta ag francaigh. Ag ramhrú ar ‘déantúsaíocht an bháis’ a bhí aicme eile daoine go cluthar.

Is iontach go deo an taighde atá déanta ag an údar ar an gcogadh mór agus na heachtraí éagsúla a tharla ach toisc gur sa gcéad phearsa ó bhéal an tsaighdiúra Maitiú Mac Suibhne a insítear an scéal, níl blas tur staire ar an ábhar.

Céard a thug orm leabhar ina raibh ár uafar a chríochnú? Ná bíodh aon imní ort ní taobh le cogaíocht atá an leabhar seo. Tá cuntais is ailt sa leabhar seo atá lán le filíocht – bíodh sin faoin dúlra, faoin tírdhreach nó faoi dhaoine. Níl ríochan leis an údar seo ag cur síos ar dhaoine, a dtréithe agus a ndreach, daoine geanúla agus daoine gránna. Tá Gaeilge [Gaeilic ag Cathal], Béarla, Ultais, smeadar Fraincise agus ualach canúintí éagsúla sa leabhar mar scríobhtar an rud a thagann as béal an té atá ag caint agus tá cluas agus ceol an fhile ag an údar. Is amhlaidh a neartaíonn an Béarla nádúrtha an scéal agus an t-atmaisféar domsa.

I lár an áir tá dea-chaint go leor atá fíorbharrúil is a fhágfas sna trithí thú. Driscoll bocht, dugaire agus ceardchumannaí as Baile Átha Cliath atá san arm le plaic a chur ina bhéal agus a phost ar na dugaí caillte aige, agus an iomarca fad ar a theanga do bhoic mhóra an airm. Is dona a chuaigh an scéala faoi Éirí Amach 1916 agus ar lean don chréatúr dár thug mé gean.

Ní don Fhrainc ná don Bheilg amháin a thugann an t-údar muid ach abhaile go Tír Chonaill mar a dtáinig sé ar saoire tar éis a ghonta. Cuid den scéal seo tionchar agus deireadh ré an Tí Mhóir agus a dhream, réiteach na n-óglach do chogadh na saoirse, sotal na cléire agus saol agus meon an phobail sna blianta sin. Thar aon rud eile tá áilleacht na háite agus míorúiltí an nádúir mar íocshláinte choirp agus intinne ag an bhfear óg agus ag an léitheoir.

File, fealsamh is smaointeoir é an saighdiúir meabhrach seo a bhfuil col aige leis an riastradh catha a bhuaileann cuid den lucht ceannais agus arbh léir dó gan mhoill nach raibh sna mílte míle ógánach saonta ‘ach sceacha i mbearna leis an namhaid a bhlocáil’.

Is dona a thagann lucht ceannais is céime as an scéal, saol an mhadaidh bháin acu, scoth na beatha agus an fhíona i bhfad ón líne thosaigh, ó ghangrene is uisce foirgthe. Is mór ag an Suibhneach an bráithreachas sna trinsí idir saighdiúirí ón ‘dá thraidisiún’, mar a deirtear na saolta seo, agus iad i muineál a chéile sa mbaile ar an oileán comhroinnte. Léirítear sin go hálainn sa gcairdeas idir é féin agus an feilméara óg, William Craig na hUltaise.

Comrádaí liom a bhíonn ag ‘teagasc’ ceird na scríbhneoireachta níl aon ghlacadh aige leis gur úrscéal é Saighdiúir mar go bhfuil iomarca ‘seachbhóithre’ faoi ghnéithe ‘seachtracha’ ann nach dual don úrscéal agus ab fhearr a d’fheilfeadh do bheathaisnéis.

Cré na Cille, Ulysses, nár leagadh an peaca céanna orthusan agus nach breá an léamh iad? Uan ag múineadh méilí dá mháthair mo fhreagra ar shaineolaithe a thachtfadh an cruthaitheoir le laincisí is rialacha. Is gaire dúinn an Suibhneach sna píosaí a ghearrfadh mo chara ná sna tuairiscí gléineacha ar an mbúistéireacht gan chéill.

Tugadh sosanna do na saighdiúirí ó na trinsí lena scíth a ligean, agus thug sin faoiseamh ón ár don léitheoir le héalú leis an údar ag breathnú ar ailtireacht is feilmeacha scriosta, píosaí filíochta is litríochta a bhlaiseadh, agus a dhearcadh ar an saol a thuiscint.

Scian sa mbolg an t-úrscéal seo agus fios agam go bhfuil an amaidí chéanna fós ar siúl agus le feiceáil ar an scáileán againn chuile oíche agus daoine bochta á marú le saibhreas is glóir a dhéanamh don bheagán. Agus an leabhar á léamh agam chinn orm clár faisnéise iontach a rinne Mairéad Ní Chuaig do RnaG blianta ó shin a chur as mo chloigeann. Fear óg as Glionnán i gConamara a thit i lár an áir agus a bhean ghaoil ag cuartú a uaighe i bhfad ó bhaile le tom fraoigh a dhúchais a leagan uirthi.

Nach iontach go bhfuil Cathal Ó Searcaigh tar éis scéal an fhir óig sin agus an 20 milliún duine eile atá ina n-aoileach ar bhánta na fola a inseacht ina dteanga féin? Leacht Gaelach do na fir óga shaonta a chuaigh san arm Gallda ar son péire bróg agus cóta mór. Tá sliocht ailtirí an tsléachta fós ar an stiúir agus iad ceanúil go maith ar arm is éiric.

Leabhar ar leith a léifeas tú níos mó ná uair amháin.