Láimhseáil íogair déanta ag Ní Chléirchín ar thost na dteorainneacha

Iniúchadh ar an iomrascáil idir an duine agus a nádúr féin, agus idir iad agus an tírdhreach mórthimpeall a fhaighimid sa chnuasach is déanaí de chuid Chaitríona Ní Chléirchín. Cás-staidéar ar theacht in inmhe ógánach na teorann is ea Rince Aeir, ina dtugann an file aghaidh go liriciúil ar an bhfearann agus ar an stair as ar eascair sí.

Ní ar a cás uathúil féin a dhíríonn an file i ndánta luatha an chnuasaigh, áfach, ach ar chás comhchoiteann na mban. Tarraingíonn Ní Chléirchín ar mhiotaseolaíocht na Gréige, cuir i gcás, chun ceist an phósta agus na saoirse a chíoradh i ‘Labhrann Daifne’.

d’impigh mé ar m’athair

mé a shábháil

níor thuig sé

an scéal ina iomláine

ná ní raibh sé cineálta

a rá go raibh mé

i bhfiacha leis

faoi chomaoin aige

toisc mé bheith

gan fear céile ná mac

…

ní fear a bhí uaim

ach saoirse na bhféartha’

Déantar iniúchadh, leis, ar iarsmaí eispéiris na mban, ar chuimhní a tharla nó a d’fhéadfadh tarlú, agus ar dheiseanna nár tapaíodh in ‘Iarsmalann na gCaidreamh Briste, Ságrab’:

In iarsmalann na gcaidreamh briste,

tá tua

lenar scrios leannán

troscán uilig leannáin eile

nuair a d’fhág sí í

le himeacht ar saoire

le bean eile

…

Tá cárta poist

eochair

is buidéal fíona

fíon dearg a bhí le hól

le chéile ag leannáin

nuair a d’fhág siad beirt a gcéilí

fíon nár óladh riamh

In iarsmalann na gcaidreamh briste

tá na mílte

iarsmaí

na mílte

cuimhní

Díol suntais an bhéim a leagtar sna luathdhánta seo ar chaidrimh is ar chuimhní atá ‘briste’, ag tabhairt le fios gur iarsmaí foréigneacha iad a mhaireann fós i gcaidrimh an tsaoil chomhaimseartha agus go maireann rian díobh i gcuimhní na huile bhan.

De réir a chéile, tagann blas níos pearsanta agus níos réigiúnaí ar na dánta seo. Déanann an file tagairt dá teaghlach féin agus don chailliúint laistigh de. Tugtar insint ghoilliúnach dúinn ar chumha an bháis agus ar an ngéilleadh a éilíonn trasnú teorann d’aon chineál i ‘Sneachta bándearg’.

Sneachta na silíní

piotail ag titim

m’athair ag brú chathaoir rothaí mo mháthar

faoi na crainn silíní faoi bhláth

i dtreo dheireadh a saoil

ar a turas deireanach sa bhaile

ón teach altranais

lá liath i mí Aibreáin

sneachta bándearg.

Tá tost uaigneach le brath in ‘Sneachta bándearg’, titim pheitil na gcrann silíní ag fógairt deireadh saoil agus ré nua in éineacht.

In Rince Aeir, is minic gurb é an tost is mó a thagann i dtreis, tost nach mór a fhulaingt má theastaíonn ó dhuine teacht aniar a dhéanamh. Tarraingíonn Ní Chléirchín ar eispéiris chomhchoiteanna a thit amach le gairid mar léiriú air sin nuair a dhéanann sí iniúchadh in ‘An Grá in Aimsir an Choróinvíris’ ar thionchar díobhálach an tosta agus an easpa teagmhála, i gcodarsnacht le saoirse an dúlra mórthimpeall, le linn aimsir na paindéime.

Ligeann an domhan osna

is teipeann ar scamhóga na ndaoine

níl deireadh le fulaingt ná anachain

ach leanann na héin orthu ag ceol.

In ‘Aimsir na dianghlasála’, is mar éin faoi ghlas a bhímid, ag tuar an bháis laistigh de ghéibheann ár dtí féin: ‘mar seanphiseog is ea é / sa teaghlach s’againne / gur tuar báis é éan sa teach… / neosfaidh an aimsir an féidir linn éalú’.

Os a choinne sin, déanann Ní Chléirchín cíoradh ar bheocht agus saoirse an dúlra, agus ar chuimhní beo na bportach, sa tsraith dánta ‘Sliabh Beatha I-IV’:

Tá an tírdhreach seo de bhratphortach, fraochmhá,

talamh féaraigh, le locháin agus lochanna

iargúlta, sceirdiúil, uamhnach

folamh lán saoil is beatha.

Léiríonn an file an chumhacht chlaochlaithe a mhaireann sa tírdhreach seo, cumhacht na mílte bliain. Éiríonn an claochlú sin níos pearsanta agus níos mionsonraithe i ‘Sliabh Beatha IV’ go háirithe.

…Siar uainn tá Fear Manach agus an Cabhán

Ó thuaidh, tá sléibhte an Spéirín i dTír Eoghain

San oirthear, tá Ard Mhacha agus Achadh na Cloiche,

soir ó dheas tá coillte dubha Ghlasloch

roimh bhreacadh an lae, ag Bruíon-sí-Bragán

bhí tú ag an charraig, an tAifreann á rá agat

nuair a scaoileadh urchar trí do chloigeann

is tú ag casadh chun an soiscéal deireanach a léamh

Go luath san oíche, trí Ais Chloiche Finne

agus iad ag teacht sa tóir ort

b’é solas na gcoinnle a chonaic

na saighdiúirí,

a d’fhág ann gan bheocht thú

i d’éide fuilsmeartha ag bun na carraige

nuair a thit tú ag Leac an tSagairt

le gealadh an lae.

Tagann tírdhreach na Teorann, agus tírdhreach Chontae Mhuineacháin go háirithe, i dtreis ón bpointe seo ar aghaidh sa chnuasach, agus tagairtí díreacha le sonrú d’áiteanna amhail Cluain Tiobraid, Emyvale, Inis Caoin, Maigh Muirtheimhne, Droichead Thuama agus Droim Mór. Éiríonn le Ní Chléirchín a cuimhní féin a lonnú agus a chíoradh san fhearann áitiúil seo, ag sárú oidhreacht na Teorann agus na corraíola inti féin sa dán ‘Droim Mór’.

Tá cuimhne agam ar theach mo sheanmháthar

i nDroim Mór gar d’Ard Bó agus don Chraobh.

Tá cuimhne agam ar a húllord

laethanta ár n-óige ag súgradh faoi na bláthanna

ia ar Choill an Cholpa is ar Loch nEathach.

Tá cuimhne agam ar ghrá mo sheanmháthar

is an tine ar lasadh ina seomra suí

an tsubh cuiríní dubh a rinne sí is boladh an tae.

Chuige sin b’fhiú gach trasnú teorann,

gach ceistniú is gach moill.

Is iomaí teorainn a aithníonn Ní Chléirchín ar an saol seo: teorainn idir an bheatha agus an bás, teorainneacha a chuireann bac ar chaidrimh agus ar chumarsáid dhaonna, agus go deimhin an Teorainn le Tuaisceart Éireann. In Rince Aeir, tugann sí ar thuras sinn, ar a dtugann sí aghaidh go híogair ar bhóthar na gcuimhní, d’fhonn teacht ar na focail a chuirfidh síos go sásúil ar a saol uathúil féin – d’fhonn an grá a shlánú faoi dheireadh thiar thall i ndánta amhail ‘En ti la tierra’. 

Is tú mo thír tairngire,

mo terra firma

ní bheidh aon ní de dhíth orm

i do bhaclainn

i móinéar féar uaithne

ar imeall an uisce

mar a bhfaighim suaimhneas

is tú an talamh,

na cnoic, na goirt, an tírdhreach

an chré ionam

an spéir faram

siúlaim i ngleann na gile

i solas an tsóláis

is tú taobh liom

cuireann tú i mo luí mé

i leaba aoibhnis

Seolann tú mé

go parthas paradiso.