An oíche a ndeachaigh Nell McCafferty agus Eamonn Casey go Páirc an Chrócaigh ag breathnú ar Muhammad Ali…

Tá Donald McRae ar dhuine de na scríbhneoirí is iomráití ar chúrsaí dornálaíochta dá bhfuil ann, ach deir sé gurb é an leabhar is déanaí aige, The Last Bell, an ceann deireanach a thiocfaidh óna pheann agus é bréan den taobh dorcha den spórt.

Tá drugaí agus an choiriúlacht lárnach i scéal na dornálaíochta le blianta fada agus tá sé níos deacra ná riamh neamhaird a dhéanamh orthu. Anuas air sin, tá an gheopholaitíocht agus cos ar bolg tarraingthe isteach sa scéal le blianta beaga anuas agus tionchar na hAraibe Sádaí ag fás, rud a fhágann gurb é Riyadh anois príomhchathair na dornálaíochta seachas Nua-Eabhrac nó Las Vegas mar a bhíodh.

Ní haon iontas é go bhfuil Daniel Kinahan lárnach i leabhar nua McRae agus déistin ar an scríbhneoir mar gheall ar an bhfáilte atá curtha ag lucht dornálaíochta roimh Kinahan. Coirpeach agus dúnmharfóir atá i Don King, duine de na poiblitheoirí dornálaíochta is cáiliúla riamh, ach scéal eile ar fad é ceann Kinahan, atá i gceannas ar chairtéal coiriúlachta idirnáisiúnta.

Faraor, seans go bhfuil Kinahan ar dhuine de na hÉireannaigh is cumhachtaí sa dornálaíocht faoi láthair ach má tá McRae ag iarraidh blaiseadh a fháil den scil, den draíocht agus den rógaireacht a mheall é chun an spóirt ar dtús, mholfainn dó cóip den leabhar The Big Fight le Dave Hannigan, a phiocadh suas, mura bhfuil sé aige cheana.

Insítear sa leabhar an scéal faoi theacht Muhammad Ali go hÉirinn i samhradh na bliana 1972 chun troid i bPáirc an Chrócaigh, faoin tseachtain a chaith an fear ba cháiliúla ar domhan i mBaile Átha Cliath, faoin gcaoi ar fhág sé muintir na tíre faoi gheasa agus faoin gcaoi a ndeachaigh an tír a i bhfeidhm airsean chomh maith.

Éacht ar leith a bhí ann Ali a thabhairt go hÉirinn agus deir Hannigan gur chun ómós ceart a thabhairt do phríomhúdar an phlean, an Chiarraíoch Michael ‘Butty’ Sugrue, i measc cúiseanna eile, a chinn sé uasdátú a dhéanamh ar an leabhar seo a foilsíodh ar dtús in 2002.

Is maith an rud go ndeachaigh Hannigan i mbun pinn arís mar gurb é Sugrue duine de phearsana móra an leabhair. Baisteadh ‘Butty’ air mar gur fear beag talmhaí a bhí ann ach bhí sé láidir agus bhí sé glic. Agus é ina fhear óg, d’imigh Butty ón arm go dtí portaigh Uíbh Fhailí go dtí an sorcas, áit ar bhain sé cáil amach as a chuid nirt agus a sheifteanna poiblíochta.

Cinnte is beag cosúlacht atá idir Butty agus Daniel Kinahan ach bhí geábh amháin ann nuair a d’fhág an Ciarraíoch fear i gcónra. Cleas eile de chuid Butty a bhí ann, áfach, agus fear – Mick Meaney – a bhí ag obair i mbeár aige thall i Londain curtha faoi thalamh ar feadh 61 lá.

Níl aon amhras ach gurb é an cleas is mó ar thug Butty faoi ná Ali a thabhairt go hÉirinn ceithre bliana ina dhiaidh sin. Ní raibh Ali ach cúpla bliain ar ais ón tréimhse fionraíochta a gearradh air as diúltú troid i gCogadh Vítneam, é 30 bliain d’aois agus cuid de na troideanna is mó a luaitear leis, an ‘Rumble in the Jungle’ agus na ‘Thrilla in Manila’ fós le teacht.

Chaill Ali troid do chraobh dhomhanda i gcoinne Joe Frazier i 1971 agus chun íoc as an saol na bhfuíoll a chleacht sé, bhí air dul ag taisteal agus ag troid. Bhí comhraic aige i dTóiceo, Zurich, Ceanada agus Las Vegas i dtréimhse sé mhí sular tháinig sé go hÉirinn i lár mhí Iúil 1972.

Ocht lá a chaith Ali in Éirinn agus sa gcur síos sa leabhar tugtar léargas ar an spraoi, an éagantacht agus an strus a bhain leis an ócáid ón lá a leandeáil Ali i mBaile Átha Cliath agus maide droighin bronnta air, go dtí i ndiaidh na troda nuair a bhí Butty ag íoc daoine le hairgead tirim a bhí coinnithe aige i mála dubh san árasán beag a bhí aige ar Shráid Sheáin Mhic Diarmada.

Daoine geanúla iad Butty agus céile comhraic Ali, Al ‘Blue’ Lewis chomh maith, fear a mbeadh nach mór an oiread céanna ceana agat air faoi dheireadh an leabhair is a bheadh agat ar an réalta mhór féin.

Tá na céadta leabhar scríofa cheana faoi shaol Ali ach cé go bhfuil cinn níos cuimsithí ann, is féidir an ceann seo a áireamh i measc na leabhar is fearr agus blaiseadh ann de gach ar bhain leis, an mhaith, an t-olc, an ghaois agus an bhaois.

Bhí Ali tar éis labhairt amach go láidir ar son deighilte ar bhonn cine sna blianta roimhe sin ach mhaolaigh an fháilte a cuireadh roimhe in Éirinn an dearcadh sin de bheagán.

Bhíodh Baile Átha Cliath ina stad aon uair a bhfágadh sé an t-óstán agus daoine ag iarraidh radharc a fháil air agus dúirt Ali gurb é an Taoiseach Jack Lynch an chéad cheann stáit san Iarthar a thug cuireadh dó casadh leis. Cuireadh Teach Laighean trína chéile ag a chuairt.

Ní hamháin sin, ach d’iarr an Loingseach ar Ali seasamh i bhfothoghchán Chorcaigh Láir a bhí le reáchtáil an mhí sin. “Má fhanann tú timpeall sách fada, b’fhéidir go mbeadh tú i d’uachtarán,” a dúirt an Taoiseach. Níor thug sé faoin Áras áfach agus é bailithe leis chomh luath agus a bhí an troid thart agus caighdeán na dtrodaithe atá luaite leis an uachtaránacht tite go mór ó shin, faraor.

Mar a tharla sé, ba é an Taoiseach an dara duine ar chas Ali leo in Éirinn a roghnaíodh ar Fhoireann Iomána an Mílaoise. Thug Eddie Keher taispeántas iomána dó níos luaithe sa tseachtain, léargas beag eile ar dhá rud a bhí go hiomlán éagsúil – Éire na seachtóidí agus Muhammad Ali – ag teacht le chéile.

Níl léiriú níor fearr air sin ná lá na troda féin. Bhí Micheál Ó hEithir ina fhear an tí agus an dornálaí ón Spidéal Máirtín Thornton, an ‘Connemara Crusher’, ina measc siúd a cuireadh i láthair an tslua.

Thug na mílte nár íoc isteach rúid faoi Chnoc a 16 fhad is a bhí na Dubliners ag seinm Amhrán na bhFiann. Ag faire orthu sna suíocháin tosaigh bhí cara nua Ali, Jack Lynch, agus an tEaspag Eamon Casey taobh leis.

I ndiaidh na troda, stop Angelo Dundee Nell McCafferty ag dul isteach sa seomra feistis mar nach raibh snáth ar a throdaí ach an tuáille. Leabhar é seo atá lán de scéalta agus radharcanna beaga mar sin agus cora casta Ali agus na hÉireann curtha os ár gcomhar.