Aitheantas do chrann taca O’Donovan Rossa, bean a fágadh ar lár sa stair

Éinne a bhfuil aon tuiscint acu ar an stair tuigeann siad nach féidir athruithe móra sóisialta a dhéanamh gan spreagadh na mban.

Karl Marx

Deirtear linn i rith an ama gurb iad siúd atá buacach a scríobhann an stair. An rud atá fágtha ar lár sa seanrá sin ná gur fir ar fad a bhí i mbun pinn. Cáineadh síoraí é go bhfuil mná scuabtha as an stair mar nár oir a scéal don té a bhí i mbun pinn. Is amhlaidh a bhí le Mary Jane O’Donovan Rossa, nó Mary Jane Irwin roimh phósadh di, an tríú bean chéile a bhí ag an tírghráthóir Jeremiah O’Donovan Rossa. Aithníonn na staraithe go raibh sochraid O’Donovan Rossa i 1915 ar cheann de na heachtraí móra a spreag reibiliúnaithe 1916 chun gnímh.

Tá sráideanna, droichead, cumainn CLG is araile ainmnithe in ómós dó ach gan aon trácht ar a bhean. Ní hamháin go raibh sí mar chrann taca aige agus ag seasamh lena taobh ach ba mhinic í ag seasamh chun tosaigh air agus a hiomaire féin á treabhadh go cumasach, cliste, cróga aici. Gan í, ní bheadh aon Jeremiah againn. Déanann Rebel Wife (RTÉ1, Déardaoin) iarracht an éagóir staire sin a chúiteamh.

Sé mac a garpháiste, an Meiriceánach Williams Rossa Cole, atá mar cheann feadhna agus láithreoir ar an gclár faisnéise taitneamhach seo. Is geanúil an láithreoir é agus is léir go bhfuil ana-shuim aige i stair a mhuintire agus é meáite ar éagóir na staire i leith Mary Jane a chúiteamh.

Thrácht na cloigne cainte éagsúla go pointeáilte, eolgaiseach ar shaol Jeremiah; na tréimhsí i bpríosún, an céasadh, na coimhlintí polaitiúla i Meiriceá, na ruathair bhuamála i Sasana, srl. Níos tábhachtaí ná san áfach, cuireadh Mary Jane i lár an aonaigh. Deineadh a scéal siúd a reic amhail is go raibh Jeremiah sa chúlra. Í chomh tógtha leis an bPoblachtánachas is a bhí sé féin, í níos stuama agus níos géarchúisí ná é go deimhin. Fágadh í mar bhaintreach phríosúin agus bhí uirthi a crústa féin a thuilleamh.

Dhein sí gaisce sa dá bhliain a bhí sí i Meiriceá. Ag tabhairt óráidí, ag aithris filíochta, ag scríobh litreacha agus ag bailiú tacaíochta do chás na hÉireann agus na bpríosúnach. Í ag imeacht chomh fada ó bhaile le Omaha Nebraska agus Toronto Cheanada. Airgead á thuilleamh aici agus cáil á baint amach aici; rud fíoreisceachtúil i sochaí na linne. Nuair a saoradh Jeremiah, chuaigh sé ar deoraíocht chuig Meiriceá. Bhuail an dúlagar é agus thit sé leis an ól, sí Mary Jane a chur ar a chosa arís é.

Bhí sí lárnach sa chinneadh é a chur i reilig Ghlas Naíon; ócáid chinniúnach i stair na hÉireann. D’éag sí féin bliain ina dhiaidh sin. Arís eile, léiríodh an éagóir. Ní raibh aon mhórchuntas sna meáin scríofa fúithi, í ligthe i ndearmad agus í curtha i Meiriceá.  Saothar é seo a thug cuntas ar bhean ar leith agus éagóir na staire ar mhná na staire.